Tímarit Máls og menningar - 01.12.1992, Side 89

með átta tennur gulls og mjóa fíngur;
Abdullah reykir, ice-cream étur hann.
Er ekki sál hans skrýtinn vítahríngur?
í hinu fræga kvæði Halldórs um Stalín er
„líbblegur litur í túni / og laukur í garði
hans“ (Kvœðakver, bls. 98), rétt eins og
hann væri íslenskur bóndi. Og þannig er
ævinlega eitthvað framandi í textunum,
eitthvað sem stingur í stúf við umhverfið.
Því finnst mér ofmælt þegar menn segja, að
Halldór hafí aðlagast íslenskri hefð í ljóða-
gerð eftir útkomu Kvœðakvers 1930 (sbr.
Óskar Halldórsson, bls. 77-80). Vissulega
yrkir Halldór eftir það mest í orðastað
skáldsagnapersóna sinna, sem em gagn-
teknar af gamalli ljóðahefð. Samt er alltaf
eitthvert annarlegt orðalag í þessum ljóð-
um, það væri aldrei hægt að villast á þeim
og þeim ótalmörgu ljóðum sem birst hafa
eftir t.d. Magnús H. Magnússon, lifandi
fyrirmynd Ólafs Kárasonar, aðalpersónu
Heimsljóss, eða menn sem margt eiga sam-
eiginlegt með Steinþóri Steinssyni, Bjarti í
Sumarhúsum og öðrum skáldum í sögum
Halldórs. Og annarlegt málfar varð áber-
andi einkenni á skáldsögum Halldórs, frá
og með Sölku Völku, svo sem við komum
bráðum að. Það er sannarlega sláandi, að í
hátíðaútgáfu af ljóðum Halldórs, sem birtist
á áttræðisafmæli hans 1982, voru ekki þau
ljóð með höfð, sem hér hefur mest verið
rætt um, en að vísu „Unglingurinn í skóg-
inum“. Surrealisminn virðist enn þykja
ótækur, rúmlega hálfri öld eftir að Halldór
bar hann til Islands.
Sérkennilegur sögumaður
Skáldsögu sína Vefarann miklafrá Kasmír
samdi Halldór sumarið 1925. Skáldsaga
þessi þykir merkileg einkum sem endur-
speglun af menningarumræðum samtím-
ans. En hitt eru allir sammála um, að
þáttaskil urðu í ferli Halldórs þegar hann
kom heim frá þriggja ára Ameríkudvöl árið
1930. Þá samdi hann Sölku Völku, sem ein-
kennist af þjóðfélagsgagnrýni frá sósíal-
ísku sjónarmiði, eins og flestar skáldsögur
hans síðan. Sölku Völku og viðtökum þeim
sem hún fékk, var vel lýst 1933 af Sigurði
Einarssyni, síðar presti í Holti (bls. 112-
115);
Bók Halldórs skilur viðöll málefni áÓseyri
við Axlarfjörð í því ástandi, sem yfirstétt-
inni mætti ákjósanlegast þykja, í ringluðu
fáti eftir hina fyrstu misheppnuðu umbóta-
atrennu. Hvernig stendur þá á því, að oss
[sósíalistum] þykir bók Halldórs með af-
brigðum góð, en nesjamennskunni [þ.e.
hverskyns íhaldi þykir bókin] með afbrigð-
um skaðleg? [ . . . Astæðan er, að] Bókin
bregður upp breiðri, litríkri mynd af lífi
óupplýstrar alþýðu, fátækrar, hjátrúarfullr-
ar, frumstæðrar og algerlega á valdi óment-
aðra, gráðugra og ruddafenginna drottnara.
[ . .. ] Snild Halldórs liggur í því, að hann
er alveg æðrulaus og allsgáður, veit að að-
stæður þessa fólks og innri mein munu
valda því fyrst um sinn, að alt fari í handa-
skolum [... ] Hann er of skygn og trúr til
þess að honum komi til hugar að blekkja
alþýðu á dísætum tálvonum um skyndileg-
ar úrlausnir, Paradís og þúsundáraríki.
[... ] Af hverju æpir nesjamennskan öðru
fremur á þessa bók? Af því að hún skýrir
[ . . . ] grímulausa viðurstyggð öreigalífs-
ins, áður en fólkið er farið að finna mátt
sinn og markmið. [ . . . ] Sá viðnámsvilji
sem slíkar bækur geta vakið, sá skilningur,
sú mannlund, sem í ferskum hryllingi ræðst
á viðbjóðinn, er eitur í öllum hennar bein-
um.
TMM 1992:4
87