Tímarit Máls og menningar - 01.12.1992, Page 95

ski var ljóðlistin ekki að öllu leyti hans
eiginlega svið, enda urðu ljóðabækur hans
strjálli er á leið. I rauninni njóta sín hæfí-
leikar hans, einstök skarpskyggni, víðtæk
þekking og fljúgandi málsnilld, enn betur á
sviði sem við íslendingar eigum hvorki
nafn yfír né hefð fyrir en það er hin svo-
nefnda „essay“ sem lýsa mætti sem list-
rænni ritgerð og verður í höndum Enzens-
bergers mögnuð blanda af fræðilegri rann-
sókn og frumlegum hugleiðingum.
Ritgerðir Enzensbergers og greinar sem
birst hafa m. a. í söfnunum Einzelheiten
1962, Deutschland, Deutschland unter
anderm 1967, Palaver 1974, Politische
Brosamen 1982, Mittelmass und Wahn
1988 og nú síðast Die grosse Wanderung
1992, spanna býsna margt, enda lætur hann
sér fátt óviðkomandi. Þó er það einkum
tvennt sem virðist standa hjarta hans næst,
en það eru skáldskapur og stjómmál sem
hann raunar vill líta á sem nátengd svið. I
þeim efnum fetar hann reyndar að miklu
leyti í fótspor áðumefndra skálda milli-
stríðsáranna, en munurinn er þó sá að hinar
pólitísku línur em ekki lengur eins einfaldar
og þau hugðu. Róttækni Enzensbergers get-
ur því ekki miðað að því að stýra okkur í
fang stirðnaðrar hugmyndafræði heldur
beinist hún að því öllu fremur að vekja
okkur af svefni staðlaðrar sjálfsánægju í
gróðaþjóðfélagi þar sem öll mannleg gildi
eru meira og minna afskræmd.
Þótt Enzensberger taki rækilega til með-
ferðar stöðu síns eigin lands á þessari öld
eða það sem hann kallar einhvers staðar
„vandann að vera innlendingur“, er ekki þar
með sagt að sá vandi byrgi honum sýn til
annarra landa. Hann er sannkallaður heims-
borgari og hefur dvalið langdvölum í lönd-
um á borð við Noreg, Ítalíu, Kúbu og
Bandaríkin og kynnt sér í þaula menningu
þeirra og tungumál. Víðfeðmur áhugi hans
kemur fram í þýðingum hans og útgáfu-
starfsemi, en þó einna eftirminnilegast í
bók er kom út árið 1987 og heitir Ach
Europa! eða Æ Evrópa! Athuganir frá sjö
löndum. Með eftirmála frá árinu 2006 þar
sem hann gerir ólíkum þjóðum álfunnar skil
út frá sínum sjónarhóli, en það eru Svíar,
ítalir, Ungverjar, Portúgalar, Norðmenn,
Pólverjar og Spánverjar. Hér má segja að
glöggt sé gests augað og að honum takist
með glöggskyggni sinni að draga fram á
kímilegan hátt og oft drepfyndinn hið sér-
kennilega og um leið mótsagnakennda í fari
hverrar þjóðar, allt frá óstýrilátum Suður-
landabúum til ofskipulagðra Skandinava.
En það er einmitt fjölbreytnin og mótsagn-
irnar sem gera Evrópu svo aðlaðandi og
áhugaverða í hans augum, og hann er ein-
mitt af þeim sökum svarinn andstæðingur
svonefnds EB sem vill steypa þessar þjóðir
í sama mót út frá hreinum viðskiptasjón-
armiðum og í ofanálag færa valdið frá þjóð-
unum sjálfum í hendur klíku sjálfskipaðra
atvinnupólitíkusa annarsvegar og auð-
hringa hins vegar eins og hann lýsir svo vel
í ritgerð frá árinu 1989 sem ber heitið
Brussel eða Evrópa — annað tveggja.
Þegar öllu er á botninn hvolft, er það
býsna margt sem tengir Enzensberger, þrátt
fyrir nútímamennsku hans að öðru leyti, við
hina gömlu og góðu hefð þýskra bók-
mennta frá því um 1800 sem við kennum
við rómantík og gerði frjálsu hugarflugi
ærið hátt undir höfði. Merki hennar má
reyndar fínna í þeim texta sem hér fer á eftir
og ber undirtitilinn Felumynd, því þar er
ekki allt sem sýnist og mikið undir því
komið hvemig horft er. Þennan kafla, sem
Enzensberger valdi sjálfur sem kynningu á
bókmenntahátíð í Reykjavík í september
síðastliðnum, flutti hann fyrst 25. mars
1987 í Múnchen, þegar hann tók við verð-
launum Bæversku listaakademíunnar.
TMM 1992:4
93