Ólafía : rit Fornleifafræðingafélags Íslands. - 01.05.2012, Blaðsíða 130

fundist í skuti skipsins þar sem káetur
og borðsalur undirforingjanna voru
ásamt geymslum þeirra og Edwards
höfuðsmanns. Það voru því ekki allir
áhafnarmeðlimir sem söfnuðu þessum
gripum heldur aðeins yfirstéttin.
Þó gripir sem þessir hafi mögulega
orðið söluvarningur þegar komið var
aftur til Englands var söfnun slíkra
gripa einnig sönnun þess að eigendur
þeirra hefðu farið til fjarlægra landa og
hefðu lent í ævintýrum á leiðinni, að
þeir væru í rauninni sannkallaðir
ævintýramenn. Með því að eignast slíka
gripi hafa yfirmennirnir á Pandóru
getað sýnt fram á að þeir væru
ævintýrakarlmenn, gripirnir veittu þeim
því aðgang að þessum hluta
karlmennskuorðræðunnar. Spurning er
hvort aðrir áhafnarmeðlimir, þ.e. þeir
sem voru „lægraþilfars“, hafi ekki
einnig leitað leiða til að taka þátt í
þessum hluta karlmennsku-
orðræðunnar?
Þegar Evrópumenn hófu að sigla til
Suðurhafa komust þeir í kynni við form
líkamsskreytinga sem hafði lengi þekkst
á útjöðrum Evrópu, húðflúrun (Thomas
2005, bls. 13-14). Í annarri för James
Cook til Tahítí ákváð hópur sjómanna
að útbúa ákveðið merki sem þeir báðu
innfædda um að húðflúra á sig. Þetta
gerðu þeir m.a. til að auka á samstöðu
sína og til að minnast ævintýranna
(Douglas 2005, bls. 44). Þetta form
líkamsskreytinga varð á örskömmum
tíma mjög vinsælt meðal „neðraþilfars“
sjómanna og sem dæmi má nefna að 22
af 25 uppreisnarmönnum á Bounty voru
húðflúraðir (Dening 2001, bls. 122). Af
frásögn Hamilton læknis að dæma hafa
margar sjóliðar um borð í Pandóru
ýmist verið húðflúraðir á bringunni, á
fótleggjunum eða á höndunum
(Thomson 2008, bls. 113). Myndirnar
eða merkin sem sjóliðarnir völdu sér
eru forvitnileg fyrir þær sakir að alla
jafna völdu þeir sér ekki fyrirmyndir
innfæddra heldur fangamerki, nöfn,
dagsetningar og ýmis önnur tákn og
myndir sem þeir sjálfir sköpuðu (White
2005, bls. 74). Húðflúrin voru því í
senn birtingarmyndir stéttarvitundar
sjóliðanna og spegill sjálfsmyndar
þeirra og gæti hafa valdið því að til varð
sérstök neðraþilfarsundirmenning í
kringum þau (Gell 1993, bls. 10). Því
má segja að ákvörðun sjómannanna að
nota líkama sína sem aðgöngumiða að
þessum hluta karlmennskuorðræðunnar
varpi einnig ljósi á það hvernig þeir
umgengust og skildu líkama sína __________
130
Að opna öskju Pandóru
Creamware
merkingar Samtals
Royal
Pattern Annað
Þar af
skilgreint
sem
Diskar Föt
C 13 10 3 9 1
M eða W 6 4 2 3 3
Tafla 2. Creamware diskar sem hafa verið merktir á botninum (Sindri Ellertsson Csillag
2009, bls. 28).
öðruvísi en yfirmennirnir (sbr.
Bourdieu 1987).
Einnig má segja að skortur á
einkarými á neðra þilfarinu, einsleitni
búnaðar sjómannanna og almennur
skortur á efnismenningu á neðra
þilfarinu hafi leitt til þess að þeir hafi
útbúið sér afar persónuleg húðflúr sem
virkuðu sem staðgenglar hluta og gripa
til að tákna stöðu og vitund þeirra eins
og hjá yfirmönnunum. Sem dæmi má
nefna að miðskipsmaður um borð á
Bounty, Peter Heywood, fékk sér
húðflúr til að minnast uppruna síns og
þjóðernis frá eynni Mön (Dening 1992,
bls. 35). Svo virðist sem þessar
líkamsskreytingar hafi orðið til þess að
til varð neðanþilfarsundirmenning þar
sem í húðflúrunum voru falin skilaboð
þessara manna, þeirra á milli, þar sem
látið var í ljós þjóðerni, nöfn eigin-
kvenna og aðrir hlutar vitundarinnar.
Þessi undirmenning hefur mögulega
ekki náð út fyrir neðra þilfarið til
undirforingjanna og höfuðsmannsins.
Sem dæmi má nefna að á Bounty þurfti
kapteinn Bligh að reiða sig á frásagnir
„neðraþilfars“ sjómanna þegar skrifa
átti niður hvernig húðflúr uppreisnar-
mennirnir voru með (White 2005, bls.
75). Það má þó einnig segja að um leið
og húðflúrin hafi verið notuð til að sýna
þjóðerni og þá hluta vitundarinnar sem
sjómennirnir kusu að láta í ljós, hafi
húðflúrið sjálft verið leið fyrir
sjóliðanna að öðlast karlmennsku
ævintýramannsins.
Þarna sést því vel hvernig
stéttarvitund mótaði leiðir þessara karla
að flutningi á karlmennsku ævintýra-
mannsins. Undirforingjarnir sem áttu
sínar eigin káetur og birgðageymslur
söfnuðu forvitnilegum gripum og fluttu
þar með og mótuðu sína ævintýra-
karlmennsku. Sjóliðarnir sem ekki
höfðu geymslur notuðu líkama sína sem
miðil til að flytja sína eigin gerð af
ævintýrakarlmennsku. Saman má sjá
þetta sem tvær mismunandi leiðir til að
öðlast aðgengi að sama hluta
karlmennskuorðræðunnar.
Lokaorð
Í upphafi þessarar greinar var lagt upp
með að leitast við að kanna
karlmennskuhugtakið og söguna á
bakvið það, hvernig best sé að hugsa
um karlmennsku bæði í nútíma og
fortíð og hvernig fornleifafræðingar
hafa nálgast hugtakið. Lagt var til að
best væri að hugsa um kyngervi sem
flutt og upplifað, mótað í orðræðu þar
sem aðstæður eins og lífshlaup, aldur
og líkami geta takmarkað manneskjur
við ákveðna hluta orðræðunnar.
Í seinni hluta greinarinnar var reynt
að sýna fram á að mun flóknari mynd
fengist af lífinu um borð í 18. aldar
bresku herskipi með því að skoða
karlmennsku sem orðræðu mótaða í
stéttaskiptu samfélagi meginlandsins en
flutta um borð í hinum sérstaka heimi
sjómannsins.
Um borð í Pandóru varð
stéttaskiptingin til þess að til urðu
mismunandi heimar um borð þar sem
mismunandi hlutar karlmennsku-
orðræðunnar réðu ríkjum. Undir-
__________
131
Sindri Ellertsson Csillag