Morgunblaðið - Sunnudagur - 22.02.2015, Blaðsíða 45

22.2. 2015 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 45
ekki réttast að byrja rétt einu sinni spunann um það
þegar „gjaldeyrisforðinn var gefinn Kaupþingi“ eins
og það er gjarnan orðað og svo undrunarhrópin um
það, af hverju megi ekki spila samtalið á milli forsætis-
ráðherrans og seðlabankastjórans!
Og það merkilega var, að Ríkisútvarpið (Stofnun í
þjóðarþágu), sem ekki er í eigu sömu aðila og 365, þótt
fréttamat og áhugasvið séu löngum kostulega áþekk,
fór strax eftir fyrstu umfjöllun í þetta sama far. Þetta
var auðvitað svo ankannalegt að öfugt við 365 taldi
„RÚV“ sig þurfa afsökun fyrir undarlegheitunum,
sem er sjaldgæft. Var bent á að einhverju sinni í langri
meðferð málsins hefði verið nefnt eins og í framhjá-
hlaupi að byrinn sem „kaup sjeiksins“ hefði veitt
Kaupþingi kynni að hafa haft áhrif á þetta með gjald-
eyrisforðann.
Þarna var ótrúlega langt seilst í þráhyggju sinni og
andúð. Því í einum af lengstu dómum í sögu Hæsta-
réttar Íslands er ekki minnst á þetta mál.
Og ekki var hægt að segja að neitt nýtt hefði gerst í
þessu atriði síðan fjárlaganefnd undir forystu Björns
Vals Gíslasonar fjallaði um þetta mál í heilan vetur og
vantaði þá ekki áhuga Fréttastofunnar.
Öll sú mikla rannsókn endaði með því að Björn Val-
ur og meirihluti hans suðu saman stuttan áróðurs-
pistil, sem hefði ekki getað orðið ómerkilegri, þótt
hann hefði verið settur saman í vetrarbyrjun, áður en
allur leikaraskapurinn hófst, sem engu skilaði.
„Fréttastofan“, sem fylgdist áköf og gagnrýnislaust
með þessum hallæristilburðum helsta liðþjálfa Stein-
gríms J. Sigfússonar, tók þó aldrei eftir því, að allan
veturinn sem fjárlaganefndin fimbulfambaði um þetta
bað hún seðlabankastjórnann, sem allt gekk út á að
ófrægja, aldrei um að koma á sinn fund og gera grein
fyrir málinu. Sjálfsagt vegna þess, að þá hefði ekki
þurft fleiri fundi.
Ekki vitund snúið
Málið er ekki mjög flókið, þótt það mætti ætla eftir all-
ar rangfærslurnar.
Ríkisstjórnin hafði eins og kunnugt er ákveðið að í
miklu neyðartilviki skyldi verja fé til að reyna að
bjarga fyrsta íslenska bankanum (Glitni), sem stefndi í
þrot, með því að leysa meirihuta eignarhaldsins til sín
á tilteknu verði. Ástæður þess liggja fyrir. Öllum mátti
vera ljóst, að félli fyrsti bankinn sem riðaði væru yfir-
gnæfandi líkur á að þeir færu allir þrír. Ekki var held-
ur talið útilokað að ríkissjóður kynni að hafa bolmagn
til að bjarga einum banka. Ef reikningar Glitnis og
upplýsingar um lánalínur og fleira væru réttar, þótti
ekki vonlaust að honum mætti hugsanlega bjarga.
Tækist það væri ekki víst að áhlaup yrði gert á hina.
Síðar komu auðvitað gleggri og verri upplýsingar í
ljós. En svo urðu þau undur, að aðaleigandi þessa
banka á fallandi fæti (og helsti skuldari hans og allra
hinna bankanna) ákvað að reyna að beita fjölmiðla-
veldi sínu og pólitískum áhrifum, einkum í Samfylk-
ingunni, til að knýja fram betra boð frá ríkisstjórninni.
Hann dró því að boða til hluthafafundar. Þar með voru
örlög Glitnis innsigluð. Veruleikafirringin var algjör.
Atbeini ríkisins kom því ekki til.
Því mun hafa verið talið að svigrúm kynni að verða
til þess að bjarga næsta banka sem riðaði, Kaupþingi,
enda létu eigendur hans þannig að með tiltekinni að-
stoð héldist hann á réttum kili. Því héldu forsvars-
menn Landsbankans einnig fram um sinn banka og
hafa síðar sumir fullyrt að ákveðið hafi verið að kosta
því svigrúmi sem til var til að bjarga Kaupþingi frem-
ur en L.Í. En þegar þarna var komið og eftir að hafa
séð innviði Glitnis var stjórnvöldum landsins orðið
ljóst, að áhættan við björgunaraðgerðir var mjög mik-
il. L.Í. hafði ekki veð fram að bjóða gegn þeirri aðstoð
sem forsvarsmenn bankans héldu fram að myndi duga
þeim til bjargar. Síðari tíma vitneskja gerir það að vísu
ekki trúverðugt.
En Kaupþing hafði FIH banka í Danmörku fram að
bjóða. Reikningar þess banka sýndu að hann væri þre-
falt virði lánsins sem beðið var um. Stæðist það og
fengist allsherjarveð í honum, sem fékkst, var ekki
bein áhætta fólgin í þeirri hjálp. Nú hafa menn séð að
reikningar fjölda banka, austan hafs og vestan, blikna
fljótt við erfiðleika og það þrátt fyrir að margvíslegir
varnaglar séu slegnir og styrkleikaprufur fjármálaeft-
irlita sýni að viðkomandi banki eigi að þola flest hugs-
anleg áföll. En FIH bankinn var ekki líklegur til að
fara á höfuðið. Allt danska bankakerfið var komið í
danska ríkisábyrgð. Enda er FIH bankinn ekki farinn
á höfuðið enn.
Árið 2007 hafði FIH verið gerður upp með hagnaði
sem nam á þriðja tug milljarða króna. Og jafnvel þeg-
ar árið ógurlega, 2008, var gert upp vorið 2009 var
hagnaður bankans tæpir 4 milljarðar króna.
Þann örlagaríka dag, sem þetta var allt til umræðu,
hafði Seðlabanki Íslands samband við Seðlabanka
Danmerkur og spurðist fyrir um FIH bankann og
hvort efast þyrfti um veðhæfni hans. Því var svarað til
að í fljótu bragði teldu menn það ekki vera, en sagt að
Danska fjármálaeftirlitið yrði spurt. Þegar það hafði
verið gert lét bankinn S.Í. vita að mat eftirlitsins væri
hið sama.
En þar sem beðið var um aðstoð í erlendum gjald-
eyri vildi S.Í. ekki taka lokaákvörðun í málinu. Stór
hluti gjaldeyrisforðans var þannig tilkominn, að ís-
lenska ríkið hafði selt skuldabréf fyrir 1 milljarð evra.
S.Í. hafði varðveitt andvirðið og það hafði tekist svo vel
að lánið var sjálfbært og ríkissjóður hafði af því engan
kostnað.
En þar sem forðinn var þannig til kominn litu
bankastjórar S.Í. svo á, að vilji ríkisstjórnarinnar, en
ekki bankans, yrði að ráða niðurstöðunni.
Þeir sem báðu um aðstoðina héldu því fram, að ríkis-
stjórnin vildi að þessi fyrirgreiðsla yrði veitt. Þess
vegna fór símtalið við forsætisráðherrann fram. Til-
viljun réð því að það símtal var hljóðritað. Þess vegna
átti fyrirgreiðslan sér að lokum stað gegn allsherjar-
veði í banka sem talinn var standa mjög ríflega undir
því.
Ómerkilegur eftirleikur
Það voru aðrir aðilar og önnur ríkisstjórn sem sáu um
meðferð þess veðs og hvort ætti að selja bankann og
þá hvenær. Það hefur öllu ráðið um það hversu vel
veðið hefur reynst. Þeir, sem flæmdir voru frá S.Í.
með pólitísku offorsi af því tagi, sem hafði verið óþekkt
í áratugi á Íslandi, fengu engu um það ráðið. Ábyrgðin
á því er annarra.
Bankinn FIH er enn starfandi og lausleg skoðun á
eigin fé bendir til að hann sé enn mun meira virði en
veðskuldin var. Þeir sem eiga bankann nú virðast því
mega vera mjög ánægðir með viðskipti sín við Seðla-
banka Íslands.
Allan þann tíma sem hin bjánalega umræða hefur
farið fram um hið „dularfulla“ samtal forsætisráð-
herrans og seðlabankastjórans hefur sá síðarnefndi
aldrei verið spurður um það, hvort hann hefði eitthvað
á móti því að samtalið væri birt opinberlega. Það er í
rauninni enn þá dularfyllra en símtalið sjálft.
Morgunblaðið/RAX