Morgunblaðið - 19.03.2015, Blaðsíða 24

Smiðjuvegi 68-72, Rvk Hjallahrauni 4, Hfj Fitjabraut 12, Njarðvík Eyrarvegi 33, Selfossi Barðinn, Skútuvogi 2
Við tökum að okkur: Peruskipti, rafgeymaþjónustu,
bremsuviðgerðir, stýrisenda, spindilkúlur, kerti,
kertaþræði, hjólalegur, fjöðrunarbúnað, viftureimar,
hjólastillingar og margt fleira.
LAGFÆRUM
BÍLINN
VIÐ
www.solning.is
24 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 19. MARS 2015
„Mottumars – karl-
ar og krabbamein“ er
árveknisátak Krabba-
meinsfélagsins gegn
krabbameinum hjá
körlum, nú haldið í
áttunda sinn. Mark-
mið átaksins er ann-
ars vegar að hvetja
karla til að huga að
heilsu sinni og sinna
forvörnum gegn
krabbameinum og hins vegar fjár-
öflun. Lögð er áhersla nú sem
endranær á fræðslu, forvarnir, ráð-
gjöf og rannsóknir. Hefur Krabba-
meinsfélagið í samvinnu við heil-
brigðisyfirvöld og fagfólk, með
tilstyrk almennings, félagasamtaka
og atvinnulífs unnið að öflugri
fræðslu og forvörnum gegn
krabbameinum frá stofnun fyrstu
krabbameinsfélaganna árið 1949.
Hvers vegna ekki?
Í Mottumars-mánuðinum verður
alltaf nokkur umræða um það,
hvers vegna ekki er leitað skipu-
lega að krabbameinum hjá körl-
um, eins og gert er vegna brjósta-
og leghálskrabbameina hjá konum.
Svarið er margþætt. Skipuleg
krabbameinsleit er flókin og alls
ekki óumdeild. Hún verður að
vera byggð á viðurkenndum al-
þjóðlegum viðmiðum og rann-
sóknum. Sem dæmi má nefna að
þótt blöðruhálskirtilskrabbamein
sé algengasta krabbamein hjá
körlum hafa alþjóðlegar, gagn-
reyndar rannsóknir því miður ekki
sýnt fram á gagnsemi skipulegrar
leitar að því meini. Þess vegna er
ekki mælt með slíkri leit hjá körl-
um.
Á undanförnum árum hafa birst
alþjóðlegar rannsóknir sem benda
til þess að ávinningur sé að skipu-
legri leit að krabbameini í ristli og
endaþarmi. Í mars 2014 stóð
Krabbameinsfélagið, ásamt ellefu
fag- og sjúklingafélögum, að áskor-
un til heilbrigðisráðherra og al-
þingismanna um að hefja hópleit
að ristilkrabbameini. Krabbameins-
félagið hefur frá árinu 2014 sent
öllum sem verða 50 ára afmæl-
iskort þar sem afmælisbörnin eru
hvött til að vera vakandi fyrir ein-
kennum ristilkrabbameins og ræða
við sinn lækni um leit að sjúk-
dómnum. Tryggingarfélagið Okkar
hefur veitt Krabbameinsfélaginu
veglegan styrk til að vinna að und-
irbúningi slíkrar hópleitar og hefur
Krabbameinsfélagið ráðið sér-
fræðilækni í meltingarsjúkdómum
til að vinna að verkefninu, sem
verður unnið í samvinnu við fag-
fólk, Embætti landlæknis og vel-
ferðarráðuneytið.
Staðan á Norðurlöndum
Árið 2004 hófu Finnar skipulega
leit að krabbameini í ristli og
endaþarmi með viðurkenndu
hægðaprófi hjá aldurshópnum 60-
69 ára með þátttöku nokkurra
sveitarfélaga í upphafi en leitin
náði síðar til flestra sveitarfélaga
landsins.
Heilbrigðisyfirvöld í Svíþjóð
mæla með skipulegri leit að rist-
ilkrabbameini hjá aldurshópnum
60-74 ára en slík leit hófst í Stokk-
hólms- og Gotlandslénum árið 2008
með viðurkenndu hægðaprófi í ald-
urshópnum 60-69 ára. Síðan 2013
hafa lénin og landsþingin tekið þátt
í rannsókn á því hvaða skimunar-
aðferð myndi henta best í Svíþjóð.
Í Noregi er ekki skipuleg leit að
krabbameini í ristli og endaþarmi
en árið 2012 hófst tilraunaverkefni
í þremur af nítján fylkjum landsins
þar sem markmiðið er að finna að-
ferð sem myndi virka best þar í
landi.
Í Danmörku hófst skipuleg leit
að krabbameini í ristli og enda-
þarmi í mars 2014 og er öllum á
aldrinum 50-74 ára sent viðurkennt
hægðapróf sem síðar er sent til af-
lestrar á rannsóknarstofur.
Það er mikilvægt að við lærum
af nágrannaþjóðum okkar og reyn-
um þannig að finna bestu aðferðina
fyrir Ísland. Krabbameinsfélagið
leggur áherslu á að öll krabba-
meinsleit sé byggð á viðurkenndum
rannsóknum og með hliðsjón af er-
lendum leitarleiðbeiningum til að
tryggja faglegan grundvöll hennar.
Faglegar forsendur
Tilgangur Krabbameinsfélagsins
er að styðja og efla í hvívetna bar-
áttuna gegn krabbameini, meðal
annars með því að stuðla að þekk-
ingu og menntun um krabbamein
og að beita sér fyrir leit að krabba-
meinum á byrjunarstigi, jafnt hjá
konum sem körlum. Ákvörðun um
skipulega leit að krabbameini er
tekin af heilbrigðisyfirvöldum og
byggist fyrst og fremst á faglegum
og fjárhagslegum forsendum.
Krabbameinsfélagið hvetur
landsmenn til að taka virkan þátt í
Mottumars-átakinu í ár. Það má
gera með margvíslegum hætti, og
leiðir til þátttöku eru fjölbreyttar
og skemmtilegar. Mikilvægast er
þó að kynna sér málin, m.a. á síð-
unni mottumars.is sem hefur að
bjóða mikinn fróðleik fyrir karla
um heilsu og forvarnir.
Eru karlar hlunnfarnir
við krabbameinsleit?
Eftir Jakob
Jóhannsson og
Kristján Oddsson
» Ákvörðun um skipu-
lega leit að krabba-
meini er tekin af heil-
brigðisyfirvöldum og
byggist fyrst og fremst
á faglegum og fjárhags-
legum forsendum.
Jakob
Jóhannsson
Jakob er yfirlæknir geislameðferðar
krabbameina á Landspítalanum og
stjórnarformaður Krabbameinsfélags
Íslands. Kristján er yfirlæknir
Leitarstöðvar Krabbameinsfélagsins.
Kristján
Oddsson
Heilt korter var tekið af ein-
um af bestu þáttum RÚV, þe.
Kiljunni, þætti Egils Helga-
sonar, án þess svo mikið sem
biðjast afsökunar. Og hvað
olli því? Jú þátturinn Gettu
betur, ágætis þáttur, fyrir ut-
an flóð af auglýsingum í lok
þess þáttar. Hver bað um
þessa breytingu? Örugglega
ekki áhorfendur. Svona
framferði er gjörsamlega
ófyrirgefanlegt.
Sigurdís Egilsdóttir.
Velvakandi Svarað í síma 569-1100 frá kl. 10-12 velvakandi@mbl.is
Gettu betur
Morgunblaðið/Golli
Glaðir Þessir piltar unnu á sínum tíma.
Matorka hefur und-
anfarin misseri unnið
að uppbyggingu ný-
fjárfestingar í formi
3.000 tonna fjöleldis-
stöðvar í Grindavík
sem byggist á nýjustu
tækni og sjálfbærni.
Um er að ræða um-
hverfisvæna fram-
leiðslu þar sem stöðin
nýtir fráfall frá orku-
verinu í Svartsengi, endurnotar
vatn og nýtir jafnvel frárennsli til
frekari verðmætasköpunar. Félagið
vinnur eftir hugmyndafræði um
græna hringferlið þar sem engu er
kastað frá enda er heimurinn kom-
inn að endamörkum í sóun og ofnýt-
ingu auðlinda. Eldisstöð Matorku
verður fyrsta landeldisstöðin fyrir
laxfiska sem byggð er á Íslandi í 30
ár. Þessi eldisstöð verður fjöleldis-
stöð þar sem framleiddir verða að-
allega laxfiskar, s.s. bleikja, lax og
mögulega regnbogi, jafnvel seabass
eða tilapia.
Landeldi á sér mikla möguleika á
Íslandi og því sjá aðstandendur
Matorku tækifæri í eldi á bleikju,
laxi og regnbogasilungi í landeldi-
stöðvum. Landeldi á laxfiskum opn-
ar möguleika inn á nýja markaði því
vaxandi markaðir eru fyrir eldisfisk
sem ekki hafa neikvæð áhrif á lífríki
sjávar og villta stofna.
Fjárfestingin í Grindavík er áætl-
uð vera um 1,4 milljarðar, veitir um
45 manns vinnu og skapar gjaldeyr-
istekjur um 3 milljarða á ári. Á
sama tíma eru áætluð afleidd störf
10-15 og óbeinar tekjur annarra
fyrirtækja 1,3 milljarðar á ári. Þar
sem atvinnuleysi hefur verið við-
varandi vandamál á Reykjanesi, er
um verðugt verkefni að ræða.
Matorka sótti um ívilnun vegna
nýfjárfestingar á grundvelli laga
nr. 99/2010 um ívilnanir vegna ný-
fjárfestinga á Íslandi. Það sama
gátu önnur fiskeldisfyrirtæki gert
eða önnur félög sem hugðu að ný-
fjárfestingu. Umsókn Matorku fékk
efnislega og vandaða stjórnsýslu-
meðferð sem tók tæplega eitt og
hálft ár. Nú þegar því ferli er lokið
koma fram hagsmunaaðilar og aðrir
fiskeldisframleiðendur og eru
ósattir við að lögin geti átt við fyr-
irtæki sem séu í fiskeldi. Ef til vill
hefði verið heppilegra fyrir fyr-
irtæki í greininni að kanna mögu-
leika eigin starfsemi til sambæri-
legra samninga í stað þess að
gagnrýna fordæmið sem nú er sett
fyrir hugsanlegar framtíðar-
fjárfestingar þeirra. Rétt er að
benda á það að flest ef ekki öll önn-
ur fiskeldisfyrirtæki sem starfa hér
á landi eru starfrækt í afskrifuðum
fiskeldisstöðvum sem hafa verið
keyptar út úr þrotabúum.
Samkeppnisforskot núverandi
fyrirtækja er töluvert við fyrirtæki
sem byggja framleiðslu frá grunni
lík og Matorka. Það er í sjálfu sér
eðlilegt að núverandi
framleiðendur reyni
með öllum ráðum að
stöðva nýja aðila á
markaðnum. Það er
þekkt í þessum geira
um allan heim. Fjár-
festingasamningur
sem undirritaður var
við Matorku er alfarið í
samræmi við lög 99/
2010 og felur í sér sams
konar ívilnun og aðrir
fjárfestingasamningar
sem gerðir hafa verið á
grundvelli þeirra laga. Miklar rang-
færslur hafa verið í fjölmiðlum um
upphæð ívilnunar sem hlutfall af
fjárfestingu. Núvirt ívilnun til 10
ára felur ekki í sér beinan styrk,
heldur afslátt á ýmsum opinberum
gjöldum á tímabilinu.
Hámarksívilnun Matorku verður
425 mkr. að uppfylltum ýmsum skil-
yrðum. Það er allskostar óvíst að
félagið nái þeirri hámarksívilnun
sem samningurinn nær til. Allt tal
um að félagið hafi rétt á allt að 60%
fjárfestingar stenst enga skoðun og
virðist sett fram með það að mark-
miði að kasta rýrð á raunverulegt
efni samningsins.
Kollegar okkar í fiskeldi á Íslandi
hafa farið mikinn í fjölmiðlum um
að starfsemi Matorku setji mark-
aðinn á hliðina og raski samkeppni.
Markaðir íslenskrar fiskeldisfram-
leiðslu eru allur heimsmarkaðurinn.
Bleikja telst til laxfiska en sá mark-
aður er 3,3 milljónir tonna. Fjár-
festingasamningur, sem er for-
senda þess að áform Matorku um
3.000 tonna fjöleldi, leiðir ekki af
sér röskun á þessum markaði. Ekki
tala kollegar okkar um að áform
annarra framleiðenda á Íslandi
setji allt á hliðina en í pípunum er
framleiðsluaukning á bleikju um
allt að 5.000 tonn og er þar Sam-
herji stærstur. Af hverju telst það
ekki röskun á samkeppni? Matorka
hefur um missera skeið unnið
markvisst í markaðsmálum í
Bandaríkjunum, A-Evrópu og Asíu,
á nýjum mörkuðum sem bleikja frá
Íslandi hefur ekki verið seld til
fram að þessu. Framleiðendur á Ís-
landi eiga öllu frekar að taka hönd-
um saman og fagna nýjum mörk-
uðum og sterkari ímynd íslenskra
fiskafurða í stað þess að berjast
innan frá. Fögnum því að nýfjár-
festing í fiskeldi sé að verða að
veruleika því það er afar mikilvægt
að Íslendingar haldi vel á spöð-
unum og missi ekki af lestinni í þró-
un fiskeldis og viðhaldi stöðu sinni
sem sterk sjávarútvegsþjóð í fram-
tíðinni.
Matorka og fiskeld-
isstöðin í Grindavík –
nokkrar staðreyndir
Eftir Árna Pál
Einarsson
Árni Páll Einarsson
» Félagið vinnur eftir
hugmyndafræði um
græna hringferlið þar
sem engu er kastað.
Höfundur er forstjóri Matorku.