Morgunblaðið - Sunnudagur - 19.04.2015, Blaðsíða 49

dóttur sína, horfði eitt augnablik í augu henn-
ar og kyssti hana á kinnina. Hervör horfði á
eftir móður sinni hverfa á braut. Margrét
sýndi henni tákn sem hún skildi þannig að
hún ætti að bíða. Hún fór aftur út að gluggan-
um og horfði á móður sína ganga burt frá
húsinu. Stúlkan veifaði en Sveinfríður leit ekki
til baka. Eftir því sem hún fjarlægðist húsið
varð hún minni og minni uns hún hvarf alger-
lega. „Ég varð líka minni og minni eftir því
sem ég áttaði mig á því að ég var alein og yf-
irgefin. Mamma var farin. Hvað átti ég að
gera hér? Hvenær kæmi hún að sækja mig?
Ég skynjaði einhvern veginn strax að mamma
myndi ekki snúa við eftir stutta stund og
sækja mig. Sú tilfinning læsti sig í mig að það
væri búið að gefa mig?
Hervör rifjar upp að hún hafi í örvæntingu
og vonleysi lagst á rúmið við hliðina á ferða-
töskunni. Óttinn náði yfirhöndinni. Tárin
streymdu niður kinnarnar. Hún var ein.
Þegar Margrét Rasmus leit inn til hennar
skömmu síðar var stúlkan óhuggandi. Hún
neitaði að horfa á skólastjórann, faldi andlit
sitt í höndum sér og lét eftir sér að gráta. Í
minningunni grét hún nánast samfellt næstu
dagana. Smám saman áttaði hún sig á því að í
þessu húsi átti hún að eiga heima. Hjarta
hennar var yfirfullt af söknuði eftir foreldrum
og systkinum. Jafnvel þótt hún gleddist yfir
því að kynnast öðrum heyrnarlausum börnum
og læra mörg ný tákn á hverjum degi og upp-
lifa í fyrsta sinn á ævinni auðveld samskipti
við aðrar manneskjur var söknuðurinn öðrum
tilfinningum sterkari. Hún grét.
Krakkarnir stríddu henni. Alltaf skælandi,
sögðu þau. Henni var gefið nafnatákn þar sem
fingri er strokið undir augun. „Það táknar
bauga,“ segir Hervör. „Ég var svo grátgjörn
fyrstu dagana og vikurnar í skólanum og var
alltaf með bauga undir augum sem urðu sér-
kenni mitt og þar með nafnatáknið. Það hefur
fylgt mér alla ævi, ég hef aldrei amast við því,
þótt ég hafi alla tíð verði mjög glaðlynd. En
ég saknaði móður minnar og föður, systkina
minna og daglega amstursins fyrir vestan.
Þar átti ég heima. Í Reykjavík var ég bara
umkomulaus, ein og yfirgefin.“
Smám saman lærðist Hervöru að lifa við
aðstæðurnar í skóla heyrnarlausra: Málleys-
ingjaskólanum, en nemendurnir voru á þess-
um árum milli tuttugu og þrjátíu talsins. En
sátt var hún ekki. Mörg kvöld flóðu augun í
tárum og koddinn varð rennblautur. Myndir
af bæjarlífinu heima á Hesti runnu gegnum
hugann eins og kvikmynd og kölluðu fram
ljúfsárar minningar. Myndi Brynhildur litla
lifa? Hvað voru María og Helga og Svava að
bralla? Svo hljóðnaði gráturinn og svefninn
náði yfirhöndinni. „Ég ákvað mjög fljótt að
vera sterk, aldrei gefast upp,“ segir hún. „Það
var eins og einhver innri rödd minnti mig á
það á hverjum morgni að ég yrði að vera
sterk. Að ég væri ein. Þess vegna yrði ég að
vera sterk og stolt. Ég ætlaði ekki að láta
neinn vorkenna mér. En ég neita því ekki að
fyrsti veturinn í skólanum var mér erfiður.
Erfiðasti tími lífs míns.“
Eftirlæti kennara sinna
Hervör varð snemma eftirlæti kennara skól-
ans. Hún átti auðvelt með nám, var natin og
umhyggjusöm gagnvart yngri nemendur,
hjálpsöm og vinamörg meðal heyrnarlausu
barnanna. En hún fann frá fyrsta degi að hún
átti ekki samleið með þeim þroskaheftu en á
þessum árum var Málleysingjaskólinn bæði
fyrir börn með þroskahömlun og alvarlega
heyrnarskerðingu. Skólasvæðið var girt af og
börn úr nágrenninu stóðu oft utan girðingar
og híuðu á nemendur skólans. Hervör minnist
þess að hún hafi upplifað það sem lítilsvirð-
ingu. „Krakkarnir í hverfinu sögðu að við
værum vitlaus. Ég skildi bendingarnar. Það
fór ekkert milli mála. Þegar við fórum út fyrir
skólann, gengum til dæmis niður Laugaveg-
inn, upplifði ég að fólk starði á mig og gerði
ljótar bendingar. Mér fannst ég sett í flokk
sem ég átti ekki skilið að vera sett í. Ég var
ekki vitlaus.“
Hervör segir að skilningur á þörfum heyrn-
arlausra barna hafi verið af skornum skammti
sem best sýndi sig í því að blanda saman
heyrnarlausum og vitsljóum börnum eins og
þau voru skilgreind í lögum. „Í augum margra
vorum við öll vitsljó. Þeir sem gátu ekki talað
gátu ekki verið greindir. Þeir gátu ekki hugs-
að. Þeir hlytu að vera vitlausir. Svona hugs-
uðu örugglega margir og nafnið á skólanum,
Málleysingjaskólinn, bætti ekki stöðu okkur.
Ég man hvað mér sveið undan þessu viðhorfi
langt fram eftir aldri, að vera álitin greind-
arskert, því ég vissi sjálf miklu betur!“
Dagar, vikur og mánuðir liðu. Hervör varð
sjálfstæðari og öruggari, sjálfsmyndin styrkt-
ist smám saman, hún fékk stöðugt klapp á
bakið fyrir árangur í námi, hvað hún var
einkar lagin í höndunum og síðast en ekki síst
hversu næm hún var á tilfinningar annarra.
Ef einhver átti bágt var Hervör á augabragði
komin með útbreiddan hlýjan faðminn. Til-
gangslaust að reyna að leyna angist, hún las
sálarástandið eins og opna bók. En það voru
hefðbundnu bækurnar sem var erfiðara að
lesa. „Mig langaði svo mikið til að læra meira
og meira, þekkja fleiri orð og lesa allar þessar
bækur. En það var ekki í boði. Ég var hins
vegar dugleg að læra að lesa af vörum og
læra að tala með minni eigin rödd.“
Af og til bárust fréttir frá Hesti. Foreldrar
stúlkunnar hringdu í skólann og báðu fyrir
kveðju, sérstaklega þegar eitthvað bar til tíð-
inda á heimilinu. Stundum voru það góðar
fréttir, stundum vondar. Ári eftir að Hervör
kom til Reykjavíkur sagði Margrét Rasmus
við Hervöru að mamma hennar hefði hringt
úr sveitinni. Brynhildur litla var dáin. Hún dó
3. október 1939. Hervör tók það nærri sér,
brotnaði saman og grét. Hún uppskar stríðni
og skens frá krökkunum fyrir tilfinningasem-
ina. „Ég lærði að fela tárin,“ segir Hervör
þegar hún minnist óhamingjusömu stundanna
sem hún upplifði í skólanum. En það bárust
líka gleðifréttir úr Önundarfirði. Sumarið 1940
fæddist hjónunum á Hesti piltbarn, þá voru
þau flutt úr torfbænum yfir í nýtt lítið stein-
hús, og drengurinn var hraustur. Hann var
skírður Sveinbjörn Guðjón.
Sagði ósatt til að fela fátækt
Fátæktarbasl einkenndi lífið á Hesti á þessum
árum. Börnin voru mörg, frú Sveinfríður ým-
ist barnshafandi eða nýbúin að fæða. Því voru
margir munnar að metta og efnahagurinn
bágur. Til lítils að tala um að fá Hervöru litlu
heim um jól eða páska. Hervör segist samt
eiga góðar minningar frá jólum en yfir hátíðir
dvaldi hún á heimili Ágústu föðursystur sinn-
ar á Bergþórugötunni í Reykjavík. „En þegar
farið er að ræða jólagjafir fæ ég kökk í háls-
inn. Ég fékk aldrei jólapakka frá mömmu og
pabba,“ segir hún en bætir við að Kjartan föð-
urbróðir hennar hafi hins vegar oft sent sér
jólagjafir. „Þegar ég kom í skólann skrökvaði
ég því að krökkunum að ég hefði fengið fínar
gjafir frá foreldrum mínum. Þau vissi að ég
kom frá fátæku heimili þar sem börnin voru
mörg og stríddu mér á fátæktinni. Ég gat
ekki fengið mig til þess að segja þeim að ég
hefði ekkert fengið frá pabba og mömmu.“
Haustið 1941 birtist Sveinfríður frá Hesti
einn góðan veðurdag á skólalóðinni. Hún
leiddi lítinn stóreygðan hæglátan dreng sér
við hönd. Hervör tók þeim fagnandi, hljóp í
fangið á móður sinni og faðmaði síðan bróður
sinn. Hann var þá rétt rúmlega sex ára. Hún
hafði oft hugleitt með sjálfri sér að þessi dag-
ur myndi renna upp. Dagurinn sem Hafsteinn
kæmi í skólann. Hún vissi af litla heyrn-
arlausa bróðurnum fyrir vestan og vonaði
heitt og innilega að hann myndi einhvern dag-
inn koma til hennar. Sveinfríður staldraði við
stutta stund í höfuðstaðnum en Hafsteinn
fékk rúmstæði í kjallara skólans ásamt öðrum
strákum. Hervör vék varla frá honum fyrstu
dagana. Hún hafði fengið nýtt mikilvægt hlut-
„Ég man ekki eftir neinu nema ástúð og
mikilli vinnu. Það reyndu allir að hjálp-
ast að,“ segir Hervör Guðjónsdóttir
um lífið í litlum torfbæ í Önundarfirði.
Morgunblaðið/Kristinn
19.4. 2015 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 49