Morgunblaðið - Sunnudagur - 19.04.2015, Blaðsíða 45

19.4. 2015 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 45
hversu vel Svíum hefði tekist að vinna sig út úr vand-
anum væri sú, að allra flokka menn sneru bökum sam-
an og settu deilur um dægurmál til hliðar. Þeir þekktu
sinn vitjunartíma. Það gerðu aftur á móti of fáir á Ís-
landi. Þar var endað með að fara lökustu leiðina. Það
var mikill skaði. Ríkisstjórnin liðaðist í sundur vegna
óheilinda og undirmála. Ekkert bendir þó til annars
en að traust á milli leiðtoga stjórnarflokkanna hafi
haldið, en það dugði ekki til. Minnihlutastjórn var
mynduð og hún fékk í kjölfarið umboð kjósenda til að
fara með völdin í landinu næsta kjörtímabilið.
Ekki var óeðlilegt að Vinstri grænir fengju þá veru-
legt fylgi. Þeir höfðu ekki komið nærri landsstjórninni
frá stofnun flokks síns og voru að auki eini flokkurinn
sem var algjörlega heill og óskiptur í andstöðu sinni
við Evrópusambandið. Eða það taldi þjóðin sig hafa
góða ástæðu til að ætla. Sá sögubútur er nú þekktur
sem óskammfeilnustu svik síðari tíma stjórnmálasögu
á Íslandi.
Ýmsum sagnfræðingum þykir alþýðlegt og fínt að
tala niður áhrif einstaklinga á gang sögunnar. Viðbúið
er að stundum hætti mönnum til að mikla hlut ein-
staklinga í þróun atburða enda verður sagan svo
miklu læsilegri þegar persónur eru í öndvegi og hægt
er að blanda eiginleikum þeirra, kostum, brestum,
uppátækjum og ástamálum inn í frásögnina.
Henry Kissinger var mikils metinn fræðimaður við
Harvard-háskóla í Bandaríkjunum áður en hann dróst
inn í eldlínu stjórnmálanna þar. Kissinger deildi fyrr-
nefndum sjónarmiðum í kennslu sinni og fræðilegum
bollaleggingum, en skipti snarlega um skoðun þegar
hann fékk verklega reynslu af tilvonandi sagn-
fræðilegum atburðum. Persónurnar skiptu svo miklu
meira máli fyrir alla framþróun en hann hafði órað
fyrir.
Óheppilegasta úrtakið
Og sá veruleiki tók að blasa við mönnum á Íslandi.
Það var ekki nokkur leið að finna að því að kjós-
endur söðluðu um vorið 2009 og tækju áhættuna af
vinstri stjórn á ný, þótt þær hefðu reynst misjafnlega.
Fyrri stjórn var rúin allri tiltrú og ástæðulaust að
ætla annað en að ný yrði betri.
Þau Jóhanna og Steingrímur voru í hópi reyndustu
þingmanna er þá sátu á Alþingi. Þetta var því ekki til-
raunastarfsemi með óþjálfaða nýliða. En þau tvö voru
ekki bara reynd, þau voru einnig vel kunn. Margir
vissu frá byrjun að þau tvö sem hófust þá til valda
voru stjórnmálamenn sem íslenska þjóðin þurfti síst
af öllu á að halda. Eins og fyrr sagði skorti ekkert á
reynslu, bæði í ríkisstjórn og á þingi. Bæði voru vinnu-
söm og ósérhlífin. En það var annar þáttur sem gerði
miklu meira en að vega það upp, ekki síst vegna at-
burðanna sem orðið höfðu og verkefnanna sem blöstu
við.
Hefði Kára Stefánssyni verið falið að finna
sundrungargenin í íslensku félagsmálafólki hefði
þetta tveggja manna úrtak sennilega dugað honum
langt, jafnvel alla leið.
Var þeim ekki sjálfrátt?
Á fyrstu vikum eftir hrunið hafði að nokkru náðst að
marka viðreisn efnahagslífsins braut.
Valin var sjálfstæð leið og ólík þeirri sem Evrópu-
sambandið og AGS píndu upp á aðrar þjóðir, eins og
Grikkland, Spán, Portúgal og Írland, og reyndu að
pína upp á Ísland. Sjálfstæð mynt landsins tryggði
vonir um að útflutningsatvinnuvegirnir gætu leitt
endurreisnina, eins og rættist.
Nú þurfti einkum að tryggja samstöðu þjóðarinnar,
virkja vilja hennar til sameiginlegra átaka.
Vorið 2009 hrópaði staðan því á að leiðtogar þjóð-
arinnar fylktu fólkinu saman, töluðu í það kjark og afl.
Þá myndi hún komast ævintýralega fljótt út úr vand-
anum.
Alvarlegur utanvegaakstur
En algjörlega gagnstæð leið var valin. Snúið var snar-
lega út af markaðri leið þegar reynt var að hlaða ofur-
byrðum á þjóðina sem hún skyldi vera hokin undir í
áratugi, eins og Grikkir eru enn.
Sameiginlegt átak margra ólíkra afla varð til þess að
það tókst að bægja þeirri árás á þjóðarhagsmuni frá.
Og það var ekki smá lið sem fór hrakfarir. Ofurefli
ríkisstjórnar, viðhengjanna á „RÚV“, og á 365, í Sam-
tökum atvinnulífsins og verkalýðshreyfingu, og sömu
fræðimannanna sem brugðust í uppsveiflunni fyrir
hrunið.
Ákveðið var án nokkurra röksemda, sem héldu, að
sprengja í loft upp stjórnarskrána sem þjóðin hafði
sameinast um í almennri atkvæðagreiðslu og á Þing-
völlum 17. júní 1944.
Ákveðið var að kalla saman Landsdóm í fyrsta sinn í
sögunni og handvelja með þrengstu pólitísku hags-
muni í huga þá sem þar skyldu auðmýktir.
Allar kannanir höfðu jafnan sýnt að þjóðin var al-
gjörlega andvíg því að ganga í Evrópusambandið. Nú
skyldi á viðkvæmasta tíma í sögu hennar nýta sjokkið
sem hún var í til að koma henni þangað.
Án nokkurrar heimildar eða raunverulegrar um-
ræðu voru erlendum kröfuhöfum nánast gefnar tvær
af þremur bankastofnunum þjóðarinnar. Þarna eru
aðeins fáein stór mál nefnd til sögunnar. En hvar sem
mátti var efnt til átaka, sundurlyndis og illinda um
stærstu mál, þegar við blasti að þjappa bar mönnum
saman.
Afleiðingarnar
Því hafði verið lofað í upphafi að höft skyldu ekki
þjaka efnahagslífið nema í mjög skamman tíma. En
vegna síminnkandi stuðnings við æðibunuganginn um
ESB-aðild var búinn til sá stóri sannleikur að alls ekki
væri hægt að létta af höftum nema með því að ganga í
Evrópusambandið! Og til að koma löppum undir þá
riðandi kenningu var viljandi ekkert gert í því að létta
af höftum allan þann tíma sem þessi sundrungarstjórn
sat.
Afsláttarkjör á krónum fyrir gjaldeyri voru ákveðin
að geðþótta og án alls gagnsæis. Rök voru ekki gefin
upp fyrir einstökum ákvörðunum, né fengu menn færi
á að sjá hvað var leyft og hvað var bannað.
Þessi undarlega handstýrða aðferð með gjaldmiðla-
skipti hefur ekki reynst neitt raunverulegt innlegg í
áætlun um afnám hafta. Að auki var hún í eðlinu vafa-
söm og af henni stækur spillingarkeimur fortíðar.
Öll stóru mál fyrrverandi ríkisstjórnar sigldu í
strand. Icesave. Skuldaleiðrétting. Þjóðnýting sjávar-
útvegs. Evrópusambandsmálið strandaði í raun þegar
meira en ár var eftir af kjörtímabilinu. Aðildarferli,
sem fullyrt var í upphafi að fara myndi sem hraðlest á
teinum. Stjórnarskrármálið varð margföld hneisa.
Hæstiréttur ógilti málsmeðferðina og textinn sem í
lok skrafs og söngs var sendur Alþingi var algjörlega
óbrúklegur og í raun verri en enginn og í mörgum
greinum nær óskiljanlegur.
Svo fór að vinstri stjórnin sjálf gerði sér grein fyrir
þessu og ákvað að svæfa óværuna í nefnd.
En var nokkur skaði skeður?
En fyrst þessi stóru óráðsmál og fleiri slík fóru svo
illa, var þá nokkurt tjón? Já, mikið.
Öll voru þessi mál fallin til þess að efna til ólgu og
átaka þegar þess var síst þörf. Þjóðin, sem þarfnaðist
samstöðu, sundraðist á nýjan leik.
Og átökin um öll þessi mál, sem runnu svo flest út í
sandinn, tóku upp tíma sem hefði þurft að brúka til
gagnlegri verka.
Þjóðin veitti þessum tveimur stjórnmálaflokkum
eftirminnilega ráðningu í kosningum 2013. Þess vegna
er sérkennilegt að sjá að þeir sem eftir sitja á Alþingi
úr stuðningsliði ríkisstjórnarinnar virðast ekkert hafa
lært.
Þegar núverandi ríkisstjórn mætti loks með þings-
ályktunartillögu um að afturkalla dauðu umsóknina
um aðild að ESB, svo sem sjálfsagt var, voru við-
brögðin eins og þau Jóhanna og Steingrímur væru
enn andlegir leiðtogar á staðnum.
Dögum saman var komið í veg fyrir að þessi tillaga
kæmist til umræðu í þinginu!
Ekkert annað dæmi er þekkt um slíka framgöngu.
Auðvitað var óafsakanlegt að forysta þingsins og
stjórnarflokkanna hrökklaðist frá undan þessu offorsi.
Það hefur dregið stórkostlega úr trúverðugleika þess-
ara aðila.
Viðbrögðin nú, við hugmyndum um afnám hafta, eru
öll á sömu lund.
Þetta er þó verkefni sem allir þingmenn ættu bæði
að þrá og sjá sóma sinn í að sameinast um.
Engu er líkara en að vinstri flokkarnir á þinginu
haldi enn í gamla góða slagorðið:
„Það er sundrungin sem sameinar okkur.“
Morgunblaðið/Eggert