Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2007, Qupperneq 102

GAVIN LUCAS
VÍKINGAALDARBYGGÐIN Á
HOFSTÖÐUM Í MÝVATNSSVEIT
Inngangur
Á árunum 1991-2002 fóru fram fornleifarannsóknir á vegum Fornleifa-
stofnunar Íslands á minjum frá landnáms- og söguöld á Hofstöðum í
Mývatnssveit. Bæjarins er hvorki getið í Landnámu né öðrum fornritum
en þó er hann greinilega frá fyrstu öldum Íslandsbyggðar, þótt ekki sé
hann að vísu meðal allra elstu bæja. Þessi staður er mikilvægur innan
fornleifafræðinnar. Fyrstu rannsóknir þar gerðu þeir Finnur Jónsson og
danski fornleifa fræðingur inn Daniel Bruun árið 1908. Þeir grófu upp úr
allri tóftinni að innan og komust að þeirri niðurstöðu að hún væri heiðið
hof. Síðan þá hefur verið vitnað til þessarar tóftar í fræðiritum sem dæmi
um þess konar minjar.1 Bæði stærð rústarinnar og bæjarnafnið vöktu þá
hugmynd með fornfræðingum og fornleifafræðingum fyrri tíðar að þarna
væri heiðið hof. Svo virtist að uppgröfturinn 1908 staðfesti það. Þegar
frá leið áttu kenningar um tilvist heiðinna hofa minna fylgi að fagna og
um miðja 20. öld voru fáir trúaðir á tilvist slíkra bygginga. Þó var litið á
Hofstaði sem eina dæmið sem ekki yrði hrakið. Jafnvel Olaf Olsen, sem
var allra manna vantrúaðastur á hofhugmyndina, gat ekki með öllu litið
fram hjá rústinni á Hofstöðum, en þar gerði hann sjálfur rannsókn 1965.2
Rannsóknir þær sem staðið hafa síðustu ár á fornbýlinu á Hofstöðum
hófust sem hluti af stærra verkefni, sem Adolf Friðriksson átti frumkvæði
að 1991. Þar var stefnt að því að skoða allar meintar hofminjar á Íslandi,
til að leggja mat á þessa minjastaði sem eingöngu byggði á þeim forn-
leifum sem þar mætti sjá. Í framhaldi af því verkefni lá því augljóslega
beint við að velja Hofstaði til frekari rannsókna og árið 1992 var gerður
þar könnunargröftur. Hann leiddi til viðameiri rann sóknaruppgraftar
sem hófst 1995. Verkefnið hélt síðan áfram í alþjóðlegu samstarfi milli
Fornleifastofnunar Íslands og The North Atlantic Biocultural Organization
(NABO) og þátttakendur í rannsókninni eru frá Norður-Ameríku,