Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2007, Qupperneq 152

RUTH MAHER
KUML, KYN OG KYNGERVI
Athugun á íslenskum greftrunarsiðum á víkingaöld
Inngangur
Félagsvísindi eru í örri þróun, bæði á Íslandi og annars staðar. Síðustu tvo
áratugina hefur verið mikill vöxtur í rannsóknum á kyngervi. Rannsóknir
Ingu Dóru Björnsdóttur og Kirsten Hastrup á þessu efni á árunum upp úr
1980 leiddu til fjölmargra mannfræðirannsókna á síðasta áratug 20. aldar.
En hugmyndir um að skoða kyngervi við athuganir á fornleifum eru fyrst
núna að koma fram á Íslandi. Nýlega hefur Michéle Smith fjallað um
kyngervi í sambandi við gripi á Íslandi á víkingaöld.1 Rann sókn hennar
getur talist upphaf kyngervisrannsókna innan íslenskrar fornleifafræði.
Í eftirfarandi athugun verður reynt að beita slíku sjónar horni á íslenskt
samfélag á víkingaöld.
Í fjölmörgum rannsóknum er ekki gerður greinarmunur á kyngervi
og líffræðilegu kyni, heldur gerður úr því einn flokkur og farið með
kyngervi eins og það sé leitt af líffræðilegu kyni. Af þessum sökum er
kyngervi oft ruglað saman við kyn einstaklinganna og gengið út frá því
að aðeins séu til tveir flokkar: karla og kvenna. Sørensen kemst svo að orði
að það sé hægt að grafa upp líkama með kynferði en það sé ekki hægt að
grafa upp kyngervi. Kyngervið er hreyfiafl í félagslegum samskiptum og er
samofið æviskeiðum og þjóðfélagsstigum. „Kyngervi er myndað pólitískt,
félagslega, menningarlega og táknrænt frekar en líffræðilega gefið. Þannig
er kyngervið ekki fyrirsjáanlegt, stöðugt eða óbreytanlegt…“2 Saman-
burður milli mismunandi þjóða og staða sýnir að kyngervi eru gerð á
marga vegu og það gerir það að verkum að óráðlegt er að ganga út frá
neinu sem vissu fyrir fram, hvorki um fjölda kyngerva né hvað tengist
hverju þeirra. Þess vegna verða kuml og greftrunarsiðir hér ekki skoðaðir
bara út frá því hvernig þessir þættir breytast eftir líffræðilegu kyni, heldur
verður einnig haft í huga hvaða hlutverki kyngervi gegnir þegar reynt er
að skilja samfélag þess fólks sem nam land á Íslandi á víkingaöld.3