Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.2007, Page 195

tilvísunum. Bók sem er skrifuð á þennan hátt þarf að lesa með meira en
venjulegri einbeitingu til að finna þær upplýsingar sem í raun eru nýjar
og áhugaverðar.
Efnisuppsetning bókarinnar virðist einnig frekar tilviljunarkennd, og
ýmis meginhugstök eru stundum kynnt mjög seint til sögunnar. Þá eru
sumar málsgreinar og fullyrðingar endurteknar margsinnis í bókinni.
Verkið hefði orðið áhrifameira ef textinn hefði verið endurskoðaður
betur undir prentun.
Steinunn notar þrjú mismunandi hugtök um þá atburði eða ferli
sem rannsókn hennar fjallar um. Þau eru Kristnitaka (Christianization),
trúskipti (conversion) og Trúskipti (Conversion). Þrátt fyrir það hve þessi
hugtök eru mikilvæg í verkinu skilgreinir höfundur þau ekki vel og ekki
er vel ljóst hvenær þessi tímabil eiga að standa yfir. Þær upplýsingar, sem
þó er að hafa í bókinni, eru líka dreifðar um hana alla og koma aðallega
fram í neðanmálsgreinum. Sama er að segja um hugtökin að kristnin
„síist inn“ (infiltration) og „skipulagt trúboð“ (organised mission) sem
Steinunn telur vera tvö meginskeið kristnitökunnar. (Þetta virðist byggt
á tímabilaheitum sem Fridtjov Birkeli notar, en hann talar um að kristnin
„síist inn“ (infiltration), trúboð (mission) og skipulagstíma (organisation)).
Steinunn lítur svo á að kristnin hafi síast inn (það sem hún nefnir
„infiltration“) og lýsir því sem einkatrúboði, sem ekki hafi verið skipulagt
eða meðvitað, og farið fram meðal þeirra Íslendinga sem kynnst höfðu
kristni áður en þeir komu til landsins. Þessi þróun hafi hafist á landnámsöld
og einkum átt sér stað meðal alþýðufólks (common inhabitants). Skipulagt
trúboð er talið viðbót þar við. Á því skeiði hafi hástéttin snúist til kristni
til að halda völdum, þar eð vaxandi fjöldi kristinna íbúa ógnaði stöðu
höfðingjanna í þjóðfélaginu. Að því er Steinunn segir hófst þetta skeið
981-86. Þessi tímasetning er dæmi um þá tvíbentu afstöðu höfundar til
ritheimilda sem áður er getið, þar eð þetta er ártal sem gefið er upp sem
tímasetning á komu fyrstu þekktu kristniboðanna til Íslands. Hins vegar
má telja næsta víst að trúboðar hafi komið til Íslands fyrir þann tíma.
Ritgerðin byggir á þeirri grundvallarhugmynd höfundar að hægt sé að
greina tvær tegundir kirkna, einkakirkjur (private churches) og opinberar
kirkjur (public churches), sem jafnframt falla að þeim tímaskeiðum sem
höfundur skiptir kristnitökunni í. Steinunn skilgreinir einkakirkjurnar
sem kirkjur sem frjálsir bændur hafi reist á jörð sinni þegar kristnin
„seytlaði inn“ (infiltration). Hins vegar telur hún að opinberar kirkjur hafi
einkum verið reistar á bæjum höfðingja eftir að skipulögð atlaga hafði
verið gerð til að snúa Íslendingum til kristni. Þá heldur Steinunn því fram
194 ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS