Dagblaðið Vísir - DV - 14.01.2011, Qupperneq 19

Úttekt | 19Helgarblað 14.–16. janúar 2011
LÉT LEMJA NAUÐGARA
sem kynferðisbrotum væri ranglega
haldið fram af ýmsum ástæðum, s.s.
vegna framhjáhalds, samviskubits,
eineltis o.s.frv. Annar hæstaréttarlög-
maður, Sveinn Andri Sveinsson, tók í
sama streng í Kastljósi mánuði síðar
þegar hann sagði að það mætti ekki
útloka að hinn meinti brotaþoli væri
að gera mönnum upp sakir.
Erfitt að takast á við grimmdina
Guðrún segir mikilvægt að þess-
ar konur séu teknar alvarlega. „Það
þarf að beina fjölmiðlaumræðunni
að nauðgurunum og hætta að ein-
blína á fórnarlömb þeirra. Það er
aldrei nauðgun án nauðgara. Eins
heyrir þú varla talað um nauðgun í
fjölmiðlum án þess að það sé búið
að hnýta orðinu meint fyrir fram-
an orðið nauðgun, meint nauðgun.
Um leið og nauðgun er komin inn í
fjölmiðlaumræðuna er búið að setja
spurningarmerki við trúverðugleika
konunnar.“
Kolbrún vill frekar nota orðið af-
neitun en fordóma. „Þetta eru svo
viðkvæm mál að það er miklu þægi-
legra að láta sem ekkert hafi gerst. Ég
trúi því ekki að í hjarta sínu líti ein-
hver á konu sem hefur verið nauðgað
sem eitthvert ógeð. Það er bara svo
erfitt að takast á við þessa grimmd.
Það er miklu auðveld-
ara að útiloka viðkom-
andi og aðstæðurnar
um leið. Vilja ekkert
vita af þessu. Ég skal
alveg viðurkenna það
að ég á það sjálf til að
ýta málum frá mér ef þau
verða of óþægileg.“
Sálarskaði en ekki
sálarmorð
Orðræðan í samfélaginu hefur einn-
ig verið Þórdísi Elvu hugleikin. „Ég
hef gagnrýnt það að fjölmiðlar fjalli
um nauðgunarmál í æsifréttastíl. Þar
er talað um ör sem aldrei gróa, að
þolendur kynferðisglæpa hafi verið
sálarmyrtir, að þeir séu lifandi dánir.
Sumar konur geta ekki samsvarað sig
þessu. Sumum þykir það niðrandi að
heyra að þær eigi sér ekki viðreisnar
von eftir nauðgun eða að það sé rætt
um þær sem sálarlausa einstaklinga.
Það hefur líka fælingarmátt.
Í kringum mig er fullt af fólki sem
mark er á takandi þótt það hafi orð-
ið fyrir nauðgun. Kannski er hægt að
tala um sálarskaða en það er hægt
að vinna sig út úr afleiðingunum og
lifa heilbrigðu og hamingjusömu lífi
eftir nauðgun. Það verður að koma
fram. Það jaðrar stundum við það að
fólk sé lýst geðveikt eftir nauðgun.
Þannig er mynduð gjá á milli þeirra
sem hafa orðið fyrir þessu ofbeldi og
hinna. Það er ekki hægt að stimpla
fólk svona.“
Eyrún og Guðrún tala um það
sama og segja mikilvægt að forvörn-
um sé beint að hugsanlegum nauð-
gurum í stað þess að kenna konum
að passa sig á því að vera ekki nauðg-
að. „Það þarf viðhorfsbreytingu í
samfélaginu, forvarnir og við þurf-
um að styrkja almenning í að breyta
skoðunum sínum og samskiptum.
Það er ekki nóg að horfa á dóma,
breyting verður að eiga sér stað í við-
horfum allra. Líka fagfólks.“
Hélt hún hefði sterkt
mál í höndunum
Guðrún heldur áfram og segir eins
og þau öll að vantrú á réttarkerfinu
sé líka ástæða sem konur nefna. „Gíf-
urlegt misræmi á milli þekktra nauð-
gana og dóma sem falla er ekki hvetj-
andi. Þegar kærðum
málum er vísað frá upp-
lifa konur það oft þannig
að þær hafa verið létt-
vægar fundnar, ekki að
það hafi skort sannanir.
Það er ekki gott heldur.“
Þórdís Elva tekur
undir þetta og nefn-
ir dæmi úr bók sinni af
konu sem taldi sig hafa
mjög sterkt mál í hönd-
unum. „Nauðgunin var
svæsin og hún var illa út-
leikin eftir hana. Starfs-
fólkið sem tók á móti
henni uppi á spítala
sagði henni að hún hefði sterkt mál
í höndunum. Áverkarnir væru skóla-
bókardæmi um ofbeldisfulla nauðg-
un. Hún var beðin um að hugsa mjög
vandlega um það að leggja fram
kæru þar sem nauðgunarmál væru
oft snúin en í hennar tilfelli væru til
DNA, lífsýni, og hún hefði þar að auki
klassíska áverka. Hún lét til leiðast
og kærði en maðurinn var sýknað-
ur. Máls-
vörn hans
byggði
á því að
henni líkaði
svona har-
kalegt kyn-
líf. Allur vafi
er túlkaður
sakborningi í
hag. Niðurstað-
an var þessari
konu reiðarslag
og sömuleiðis
öllum í kring-
um hana. Það
var svo óréttlátt
að dómari skyldi
taka það trúan-
legt að einhver vildi
láta fara svona með sig.
Kannski falla tveir sanngjarnir dóm-
ar fyrir hvern ósanngjarnan dóm – ég
veit það ekki. En ég veit það bara að
einn ósanngjarn dómur hefur rosa-
legan fælingarmátt.“ Undir það taka
þær allar.
Fælingarmáttur
Helgafellsmálsins
Þórdís Elva bendir á að kerfið sé
aldrei betra en einstaklingarnir sem
starfi í því. „Það eru brota-
lamir í kerfinu og þeir sem
þar starfa geta gert betur.
Þeir geta uppfært viðhorf
sín en það á einnig við um
samfélagið allt. Kerfið er
bara samansafn af einstakl-
ingum í samfélaginu. Ef kerf-
ið hefur ranga afstöðu hlýtur
samfélagið að hafa ranga af-
stöðu. Því eigum við að hætta að
dæma kerfið og líta í eigin barm.
Skoða okkar eigin fordóma, því
við höfum öll fordóma. Meira
að segja undirrituð.“
Hún segist vera sjálf af þeirri
kynslóð sem ólst upp við Helga-
fellsmálið svokallaða þar sem
17 ára stúlku var haldið fanginni
í sumarbústað yfir heila helgi
þar sem hún var beitt grimmi-
legu ofbeldi og nauðgað hrotta-
lega. Ofbeldið var svo svæsið að
sjaldan eða aldrei hefur ann-
að eins sést hér á landi. „Það var
henni til happs að komast lífs af.
En maðurinn fékk bara þriggja og
hálfs árs dóm. Ef maður sem er bú-
inn að pynta konu með alls konar
aðferðum og nánast drepa hana fær
svona vægan dóm hugsa konur sem
verða fyrir nauðgun undir mildari að-
stæðum sig alvarlega um áður en þær
leggja fram kæru. Þegar þessi mál eru
ekki tekin alvarlega af dómsvaldinu
hefur það ótrúlegan fælingarmátt.“
Þess má geta að samkvæmt rannsókn
Gallups árið 2008 þótti áttatíu pró-
sentum landsmanna refsingar kyn-
ferðisglæpamanna almennt of vægar.
Lét berja nauðgarann
„Ég hef vissan skilning á því að sönn-
unarbyrðin sé erfið,“ segir kona sem
vill ekki láta nafns síns getið en við
köllum Sigrúnu: „En þegar málið er
búið að fara í gegnum allt kerfið, það
er búið að gefa út ákæru og dæma
manninn sekan, þá þurfa dómarnir
að vera þyngri. Það er rosalega slá-
andi hvað þeir sleppa létt frá þessu.
Kannski er það erfitt fyrir karldómara
að setja sig í spor kvenna sem verða
fyrir nauðgun og ég er hrædd um að
það gerist ekki fyrr en kvendómur-
um fjölgar. Dómarar þurfa nú samt
að fara að breyta dómafordæmum og
nýta refsirammann betur. Þeir geta
vel gert það.“
Hún lýsir því hvernig hún ákvað
„Ég var með strákunum og
þeir neyddu hann niður á
hnén þar sem hann baðst afsök-
unar á því sem hann hafði gert.
Síðan var hann laminn í klessu.
„Ég sá
fyrir mér
líflátshótanir
og vopnaskak
í dimmu húsa-
sundi. Ekkert í
mínu umhverfi
leiðrétti þessar
ranghugmyndir.