Dagblaðið Vísir - DV - 25.03.2011, Blaðsíða 20

20 | Fréttir 25.–27. mars 2011 Helgarblað
Opinberir lífeyrissjóðir á Íslandi
verða að minnka loforð sín um
greiðslur til sjóðsfélaga á næstu
árum. Þetta er mat Ólafs Margeirs­
sonar hagfræðings. Hið sama eigi
reyndar við um almenna lífeyris­
sjóði þótt þeir lofi lægri greiðslum en
hinir opinberu. Miðað við núverandi
kerfi lofar sem dæmi Lífeyrissjóður
starfsmanna ríkisins sjóðsfélögum
sínum 76 prósentum af meðallaun­
um starfsævinnar í lífeyri á meðan
almennir lífeyrissjóðir lofa 56 pró­
sentum. „Bæði hlutföllin eru of há
ef miðað er við inngreiðslur í kerfin,
væntan ævialdur og mögulega ávöxt­
un,“ segir Ólafur í samtali við DV.
Ávöxtunarkrafa á að fylgja
hagvexti
Hann segir að til samanburðar sé
lágmarkslífeyrir 14 prósent af meðal­
tekjum í Bretlandi þar sem hann er
búsettur. „Þetta er vitanlega mjög
lágt. Það er hins vegar betra að lofa
litlu og standa örugglega við það í
stað þess að lofa miklu og svíkja það,“
segir hann. Að mati Ólafs er það
óraunhæft að núvirða skuldbind­
ingar lífeyrissjóða með 3,5 prósenta
raunávöxtunarkröfu. „Það er mjög
óráðlegt að ætlast til þess að raun­
ávöxtun á innborganir sé hærri en
hagvöxtur,“ segir hann.
Verðtrygging lífeyris af hinu
góða
Samkvæmt 14. grein laga um skyldu­
tryggingu lífeyrisréttinda og starf­
semi lífeyrissjóða sem sett voru árið
1997 skal mánaðarlegur lífeyrir vera
verðtryggður og breytast í samræmi
við breytingu á vísitölu neysluverðs.
Ólafur telur það ónauðsynlegt og
óráðlegt að fella niður verðtryggingu
lífeyris.
„Verðtrygging húsnæðislána
þyrfti ekki að vera til staðar þótt líf­
eyrir væri verðtryggður,“ segir hann.
Með verðtryggingu húsnæðislána
hjá Íbúðalánasjóði taki heimilin
fyrsta höggið af verðbólgu en ekki
hið opinbera. „Ríkið ætti að gefa út
meira af verðtryggðum skuldabréf­
um. Það myndi líka hvetja hið opin­
bera til þess að stuðla að lágri verð­
bólgu,“ segir Ólafur.
Þó má segja að þetta sé að vissu
leyti sameiginlegt vandamál Íbúða­
lánasjóðs og íslenskra lífeyrissjóða.
Ástæðan er sú að fjármögnun Íbúða­
lánasjóðs kemur að 60 prósent­
um frá íslenskum lífeyrissjóðum.
Krafa lífeyrissjóða um 3,5 prósenta
raunávöxtun og það að lífeyrir er
verðtryggður hefur því mikil áhrif á
þau vaxtakjör sem almenningur fær
hjá Íbúðalánasjóði.
Spáir gjaldþroti ríkissjóðs 2022
Ólafur telur hverfandi líkur á því að
ríkissjóður geti staðið við lífeyris­
skuldbindingar sínar á komandi
árum. Í pistli sem hann skrifaði
í desember og birtist á vef Press­
unnar spáði hann því að ríkissjóður
yrði gjaldþrota fyrir lok ársins 2022.
Ástæðan er sú að það ár þarf ríkis­
sjóður að standa skil á 18 milljarða
króna bakábyrgð vegna skuldbind­
inga Lífeyrissjóðs starfsmanna rík­
isins, LSR, og Lífeyrissjóðs Hjúkr­
unarfræðinga, LH. Frá 2023 til 2030
þurfi ríkissjóður síðan að leggja fram
um 20 milljarða króna árlega vegna
bakábyrgðar hjá LSR og LH.
400 milljarða gat hjá LSR og LH
Talið er að í lok árs 2009 hafi LSR
vantað 322 milljarða króna og LH
38 milljarða króna til þess að sjóð­
irnir gætu staðið við áfallnar skuld­
bindingar. Ef tekið er tillit til væntra
innborgana og skuldbindinga sem
myndast í framtíðinni vantar LSR
enn frekar 78 milljarða króna og LH
4,2 milljarða króna. 442 milljarða
króna vanti því upp á til að LSR og LH
geti staðið við skuldbindingar sín­
um. Að mati Ólafs er það algjörlega
óraunhæft að sjóðirnir geti staðið við
þessar skuldbindingar sínar ef rekst­
ur þeirra verður áfram í óbreyttri
mynd.
Tap LRS lendir á almenningi
Árið 2008 var raunávöxtun LSR nei­
kvæð um 25 prósent. Lækkaði virði
eigna sjóðsins um 30 milljarða króna,
eða úr 317 milljörðum í 287 milljarða
króna. Þrátt fyrir þetta þurftu sjóðs­
félagar LSR ekki að taka á sig skerð­
ingu á lífeyri líkt og sjóðsfélagar inn­
an almenna kerfisins. Ólafur segir að
þessi kostnaður muni þó að lokum
lenda á ríkissjóði og þar með á skatt­
greiðendum.
LSR hefur þó bent á það máli
sínu til varnar að margir sjóðir á al­
mennum markaði hafi aukið rétt­
indi sín töluvert umfram breytingar
á vísitölu neysluverðs á árunum fyr­
ir bankahrun sem LSR hafi ekki gert.
Almennir sjóðir hafi því að hluta til
verið að taka til baka umfram rétt­
indaaukningu eftir hrun.
Ísland þó vel statt
Þrátt fyrir að Ólafur telji óraunhæft
að reka íslenska lífeyriskerfið áfram
í óbreyttri mynd telur hann Íslend­
inga standa nokkuð vel í samanburði
við önnur lönd. Oft er stuðst við svo­
kallað framfærsluhlutfall aldraðra (e.
old age dependency ratio) til þess að
gera samanburð á framtíðarstöðu líf­
eyrissjóða í heiminum. Er það hlut­
fall á milli fjölda íbúa á aldrinum 15
til 64 ára og þeirra sem eru 65 ára og
eldri. Á Íslandi verður þetta hlutfall í
kringum 0,42 árið 2050, 0,7 í Japan,
0,58 í Frakklandi og um 0,47 að með­
altali hjá OECD­löndum. Ísland er
því nokkuð vel statt.
Þetta skýrist meðal annars af
því að Íslendingar vinna lengur
en margar aðrar þjóðir. Á Íslandi
fer fólk á ellilífeyri 67 ára á með­
an Frakkar hætta flestir að vinna
sextugir. Hins vegar lifa Íslending­
ar lengur en flestar aðrar þjóðir og
kemur það á móti. Fæðingartíðni
er örlítið hærri á Íslandi en víð­
ast annars staðar. Okkur er því enn
að fjölga á meðan fólksfjöldi nokk­
urra annarra þjóða fer bráðum að
skreppa saman. Á Íslandi er sjóðs­
söfnunarkerfi þar sem hver kyn­
slóð sparar fyrir sig en ekki gegn­
umstreymiskerfi eins og í mörgum
öðrum löndum. Flestir íslenskir líf­
eyrissjóðir eru fastiðgjaldasjóðir (e.
defined contribution) en ekki fast­
réttindasjóðir (e. defined benefit).
Því má segja að margt sé Íslending­
um í vil hvað varðar lífeyrismál.
n Ólafur Margeirsson telur óbreytt lífeyriskerfi geta valdið gjaldþroti ríkissjóðs eftir um áratug
n 400 milljarða gat hjá opinberum lífeyrissjóðum n Íslendingar standa samt betur en aðrir
„Verðtrygging
húsnæðislána
þyrfti ekki að vera til
staðar þótt lífeyrir
væri verðtryggður.
Annas Sigmundsson
blaðamaður skrifar as@dv.is
LOFORÐ UM LÍFEYRI
Á ÍSLANDI OF StóR
Lífeyriskerfið hrunið Ólafur Margeirs-
son hagfræðingur telur að óbreytt lífeyris-
kerfi á Íslandi standist ekki til frambúðar.