Dagblaðið Vísir - DV - 25.03.2011, Blaðsíða 22

22 | Fréttir 25.–27. mars 2011 Helgarblað
Um fátt hefur verið meira rætt á síð-
ustu vikum en svokölluð ofurlaun
bankastjóra. Finnst mörgum sem
launaskrið þeirra sé í litlu samræmi
við það sem gengur og gerist á al-
mennum vinnumarkaði. Ójöfnuður
á Íslandi hefur minnkað eftir banka-
hrunið. Skiptar skoðanir eru um það
hvort slíkt sé jákvætt eða neikvætt. Á
árunum 2004 til 2008 jókst ójöfn-
uður mjög mikið á Íslandi sem að
miklu leyti má rekja til launaskriðs
sem þá varð í fjármálageiranum. DV
ræddi við Stefán Ólafsson, prófess-
or í félagsfræði, og Tryggva Þór Her-
bertsson, prófessor í hagfræði og al-
þingismann, um ójöfnuð á Íslandi.
Óhætt er að segja að skoðanir þeirra
á málefninu séu skiptar.
Fordæmalaus aukning
Stefán hefur ásamt Arnaldi Sölva
Kristjánssyni hagfræðingi gert rann-
sóknir á vegum Þjóðmálastofnun-
ar á ójöfnuði. Samkvæmt mæling-
um þeirra jókst ójöfnuður á Íslandi
úr 0,21 árið 1993 í 0,43 árið 2007 ef
stuðst er við svokallaðan Gini-stuð-
ul við mælingu á ójöfnuði. „Þetta er
óvenjumikil aukning ójafnaðar og
raunar fordæmalaus á Vesturlönd-
um frá lokum seinni heimsstyrjald-
ar,“ segir Stefán Ólafsson í samtali
við DV. Aukning ójafnaðar á þessu
tímabili var sex sinnum meiri en
OECD telur „mikla aukningu ójafn-
aðar“.“
Þess skal getið að samkvæmt
mælingum Þjóðmálastofnunar jókst
ójöfnuður mun meira en opinberar
tölur Hagstofunnar og Eurostat,
opinberrar tölfræðistofnunar Evr-
ópusambandsins, hafa gefið upp.
Ástæðan er sú að í mælingum Þjóð-
málastofnunar eru fjármagnstekjur
einstaklinga taldar með en eins og
kunnugt er stórjukust þær á Íslandi
í góðærinu fyrir bankahrunið.
„Þeir sem vilja gera lítið úr þess-
ari aukningu hafa haldið því fram
að ekki eigi að telja með eignatekju-
hluta fjármagnstekna. Það er auð-
vitað rangt að horfa fram hjá þeim
hluta tekna sem einkum kemur til
tekjuhærri hópa,“ segir Stefán. Að
hans sögn voru helstu ástæður auk-
ins ójafnaðar á þessu tímabili stór-
lega auknar fjármagnstekjur í hærri
tekjuhópum og einnig lækkuð skatt-
byrði hjá þeim tekjuhærri. Á móti
hafi skattbyrði þeirra tekjulægri
aukist.
Tryggvi Þór segir ljóst að fjöl-
margir Íslendingar hafi notið góðs
af uppgangi á fjármagnsmörkuðum
eftir að hlutabréfamarkaður varð
virkur hér á Íslandi á tíunda ára-
tugnum. „Aukning fjármagnstekna,
eðli máls samkvæmt, leiddi til þess
að tekjur þeirra sem tóku áhættu á
fjármagnsmarkaði jukust mikið og
þar með ójöfnuður í þjóðfélaginu.
Ójöfnuður sem stafar af auknum
fjármagnstekjum er því ekki alfarið
slæmur,“ segir hann í samtali við DV.
Tryggvi Þór vann að ítarlegri
rannsókn á tekjuskiptingu Íslend-
inga þegar hann var forstöðumaður
Hagfræðistofnunar Háskóla Íslands
og þekkir þetta málefni því vel. Árið
2001 gaf Hagfræðistofnun út haust-
skýrslu sem bar heitið: „Tekjuskipt-
ing á Íslandi. Þróun og ákvörðunar-
valdar“. Í þeirri skýrslu var tafla sem
sýndi Gini-stuðulinn eftir sveitarfé-
lögum en hún er birt með úttekt DV.
Mæling Gini-stuðulsins eftir sveitar-
félögum hefur ekki verið gerð aftur.
Árið 2000 var Gini-stuðullinn
hæstur á Seltjarnarnesi en lægstur
í Vík í Mýrdal. Í skýrslu Hagfræði-
stofnunar kemur fram að hár Gini-
stuðull á Seltjarnarnesi, sem þá var
0,45, stafaði ekki af fátækt held-
ur miklum flutningi efnaðs fólks til
bæjarfélagsins. Mestur jöfnuður var
þá í Vík í Mýrdal, þar sem Gini-stuð-
ullinn mældist 0,182. Var ástæða
mikils jafnaðar í Vík í Mýrdal sögð
lágar meðaltekjur og mikill brott-
flutningur fólks.
„Þessi dæmi sýna að aukinn jöfn-
uður þarf í sjálfu sér ekki alltaf að
vera af hinu góða. Þegar einstakling-
ar með háar tekjur flytjast á brott frá
Vík þá lækka meðaltekjur og jöfn-
uður eykst. Þegar slíkir einstak-
lingar flytjast til Seltjarnarness þá
hækka tekjur og jöfnuður minnkar.
En skatttekjur lækka á Vík en hækka
á Seltjarnarnesi svo færa má gild rök
að því að almenn velferð aukist á
Seltjarnarnesi en minnki á Vík,“ seg-
ir í skýrslu Hagfræðistofnunar.
Ójöfnuður almennt
aukist frá 1980
Há laun í fjármálageiranum hafa
ekki einungis verið gagnrýnd á Ís-
landi að undanförnu heldur líka í
löndum eins og Bretlandi og Banda-
ríkjunum svo fáein séu nefnd. Stef-
án telur að ójöfnuður hafi tekið
að aukast á Vesturlöndum upp úr
1980. „Fyrst í Bandaríkjunum og
Bretlandi. Er það almennt tengt við
aukin áhrif frjálshyggju í þeim lönd-
um, enda var þetta tími Margrétar
Thatcher og Ronalds Reagan,“ segir
hann.
Eftir árið 1990 gætti síðan aukins
ójafnaðar í kjölfar netbólunnar auk
vaxandi þunga vegna áhrifa frá fjár-
málageiranum. Áhrif fjármálageir-
ans á ójöfnuð hafi reyndar aukist
enn meira eftir árið 2000. „Auk þess
að tengja þetta við áhrif fjármála-
geirans er þessi þróun einnig tengd
hnattvæðingunni, en hún greiðir
mjög götu fjármálageirans í heim-
inum og reyndar einnig áhrif frjáls-
hyggjunnar sem leggur áherslu á að
markaðir fái að vera sem afskipta-
lausastir,“ segir Stefán.
Tímabilið frá árinu 1980 sé búið
að vera tími hins óhefta kapítalisma.
„Reyndar alveg eins og var í Banda-
ríkjunum frá um 1920 til 1929. Þá
leiddi frjálshyggjubóla til ofþenslu
og spákaupmennsku, með auknum
ójöfnuði og skuldasöfnun, allt til
hrunsins á Wall Street 1929 sem svo
breiddist út í kreppuna miklu sem
varði fram í seinni heimsstyrjöld.
Það er þannig nokkur samsvörun í
þróuninni í aðdraganda kreppunn-
ar miklu og fjármálakreppu nú-
tímans. Samnefnarinn virðist vera
ofurtrú á óheftan kapítalisma og
spákaupmennsku, sem byggði á of-
urvaldi auðmanna,“ segir hann.
Gagnrýni á ofurlaun
Stefán segir að gagnrýni á laun
n Samkvæmt Gini-stuðlinum stórjókst
ójöfnuður á Íslandi á árunum 1993 til
2007 n Hann hefur þó minnkað eftir
bankahrunið n DV leitaði til þeirra Stef-
áns Ólafssonar, prófessors í félagsfræði,
og Tryggva Þórs Herbertssonar, prófess-
ors í hagfræði og alþingismanns, og
spurði þá um ójöfnuð á Íslandi
ÓJÖFNUÐUR JÓKST ÁN FORDÆMA
0,5
0,4
0,3
0,2
0,1
0
Ójöfnuður í dreifingu ráðstöfunartekna 1993—2009
1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
Ráðstöfunartekjur – allar tekjur meðtaldar
Ráðstöfunartekjur án söluhagnaðar
Gi
ni
-s
tu
ðl
ar
Annas Sigmundsson
blaðamaður skrifar as@dv.is
„Aukning fjár-
magnstekna, eðli
máls samkvæmt, leiddi
til þess að tekjur þeirra
sem tóku áhættu á fjár-
magnsmarkaði jukust.
Ójöfnuður Samkvæmt Gini-stuðlinum
hafði ójöfnuður stóraukist undanfarin
ár en dregið hefur úr honum eftir hrun.