Dagblaðið Vísir - DV - 03.06.2011, Blaðsíða 33

­Foreldrar­ verða­ líka­ að­ kenna­ börnum­ sínum­
hvernig­ þau­ eiga­ að­ verja­ sig­ þegar­ þeim­ er­
strítt­ eða­ þau­ ofsótt.­ Trúin­ bjargar­ þér­ ekkert.­
Það­er­aðeins­eitt­sem­bjargar­þér.­Að­þú­áttir­
þig­á­því­hvers­eðlis­það­er­að­verða­fyrir­áreiti.­
Þú­þarft­að­verja­þig.­Annaðhvort­á­hljóðlátan­
hátt­og­öðlast­innra­frelsi­og­þú­verður­þá­frjáls-
ari­en­allir­aðrir­menn.“
Guðbergur­fann­fyrir­þessu­á­Spáni.­„Spán-
verjar­ nutu­ oft­ meira­ innra­ frelsis­ þegar­ þeir­
voru­ofsóttir­heldur­en­eftir­að­lýðveldið­komst­
á.­­Einhverjum­þykir­það­undarlegt­en­það­sem­
gerðist­ var­ að­ þegar­ vináttan­ og­ samstaðan­
jókst­þá­fóru­allir­að­koma­sér­áfram­og­út­á­við­
og­það­varð­ekki­nauðsynlegt­að­leita­sér­innra­
frelsis.“­
Margir veikir á sálinni
Guðbergur­fann­sitt­innra­frelsi­sem­lítið­barn.­
„Það­ var­ venjulega­ í­ tengslum­ við­ náttúruna.­
Ég­hafði­unun­af­blómum,­lit­og­ilmi­af­blóm-
um­sem­var­náttúrulega­óeðlilegt­í­þeim­heimi­
sem­ég­lifði­í.­Þá­fylgdist­maður­með­því­hvern-
ig­ litirnir­breyttust­eftir­því­sem­dagarnir­ liðu,­
hvernig­ lykt­ og­ áferð­ breyttust­ með­ raka­ og­
birtu.­Ég­hafði­hreina­unun­af­þessu­en­vissi­vel­
að­ég­þyrfti­að­hafa­það­fyrir­sjálfan­mig.“­
Guðbergur­ fann­ fegurðina­ í­ hinu­ smáa­ og­
sjálfsagt­er­það­einmitt­það­sem­gerir­hann­að­
góðum­rithöfundi.­„Það­er­talað­um­að­maður­
eigi­ að­ ferðast­ og­ sjá­ þessar­ náttúruperlur,­ en­
það­finnst­mér­firra­því­ fegurðin­er­alls­staðar­
og­ allt­ um­ kring.­ Íslendingar­ eru­ haldnir­ svo­
mikilli­ þrá­ eftir­ einhverju­ stórkostlegu,­ þess­
vegna­ sjá­ þeir­ ekki­ fegurðina­ sem­ er­ allt­ um­
kring.­Þeir­þrá­eitthvað­stórkostlegt­en­þegar­til­
kastanna­kemur­þá­ráða­þeir­ekki­við­neitt­og­
það­sígur­á­ógæfuhliðina.­
Íslendingar­héldu­að­þeir­ættu­Kaupmanna-
höfn­og­London­og­gleymdu­því­hvað­var­hér.­
Og­ einmitt­ þegar­ þeir­ þurfa­ að­ standa­ sig­ þá­
eiga­þeir­það­til­að­byrja­að­vorkenna­sér.­Þeir­
fá­vorkunn­og­þar­af­leiðandi­er­enginn­harm-
leikur­í­þessu­samfélagi.­Íslendingar­eru­eins­og­
drykkjumaður­sem­er­alltaf­að­fara­í­meðferð.­
Það­ gengu­ allir­ með­ þessa­ drauma­ um­ að­
verða­ríkir­og­héldu­að­þeir­gætu­eignast­heim-
inn.­ Þetta­ var­ þjóðarlygi,­ þetta­ íslenska­ sjálfs-
álit­að­við­værum­svona­miklir.­Allir­vissu­und-
ir­niðri­að­þetta­var­bara­fals,­Íslendingar­voru­
aldrei­ miklir­ nema­ í­ draumum­ sínum,“­ ­bætir­
Guðbergur­ við­ um­ hrunið.­ „En­ við­ misstum­
ekki­ mikið,­ því­ við­ áttum­ ekki­ mikið,­ segir­
hann.­ Það­ er­ enginn­ raunverulegur­ skortur­ í­
þessu­samfélagi­eins­og­er­í­mörgum­öðrum­en­
það­er­mikill­vandi­sálar.­Það­er­eitthvert­mun-
aðarleysi­ í­ þessari­ þjóð.­ Hún­ var­ ósjálfstæð­
lengi­og­alltaf­þegar­hún­þarf­að­bjarga­sér­þá­
gerir­hún­það­ekki.“
veit hvað skortur er
Faðir­ Guðbergs­ var­ sjómaður­ og­ smiður­ og­
móðir­ hans­ vinnukona­ og­ húsmóðir.­ Þau­
bjuggu­ við­ kröpp­ kjör­ í­ Grindavík­ sem­ var­
­einangrað­þorp.­Guðbergur­er­fæddur­í­kreppu­
og­ veit­ hvað­ skortur­ er.­ „Kaninn­ kom­ ekki­ í­
Grindavík,­ aðeins­ óveðurslægðirnar.­ Þá­ var­
ekkert­til­og­fólk­hreinlega­varð­að­sætta­sig­við­
það­ þótt­ oft­ væri­ það­ sárt.­ En­ skorturinn­ var­
hluti­af­lífinu.­Það­var­til­dæmis­engin­búð­þar­
sem­ ég­ var­ og­ Grindavík­ var­ voðalega­ fátækt­
þorp.­ Fátækari­ en­ mörg­ önnur.­ Ég­ byrjaði­ að­
vinna­ þegar­ ég­ var­ sjö­ ára­ gamall­ drengur­ og­
maður­ vann­ mikið­ og­ sætti­ sig­ við­ það.­ Fyrst­
var­ ég­ sendur­ til­ þess­ að­ herða­ sundmaga­ og­
aðstoða­ við­ fiskvinnsluna­ og­ svo­ var­ ég­ send-
ur­ níu­ ára­ í­ sveit.­ Þar­ þurfti­ ég­ meðal­ annars­
að­fara­með­mjólkurbrúsa­yfir­Hvítá,­þeir­voru­
afar­þungir,­eða­um­30­kíló­og­maður­þurfti­að­
reikna­út­strauminn­og­henda­sér­út­í­hann­eft-
ir­því­hvar­maður­vildi­lenda­á­bakkanum­hin-
um­ megin.­ Grindavík­ var­ einangrað­ þorp­ og­
komst­seint­í­samband­við­Reykjavík.­Það­hef-
ur­ekki­gengið­inn­í­þetta­Suðurnesjasamband­
og­aldrei­fóru­Grindvíkingar­í­Kanann.­Og­þetta­
hefur­í­raun­ekkert­breyst.­Pólverjarnir­sem­búa­
þarna­í­dag­og­koma­utan­úr­heimi­ganga­strax­
í­þessa­menningu,­hún­liggur­í­loftinu.­Grinda-
vík­er­utangarðs.­“
vill vera utangarðs
Guðbergur­ hefur­ líka­ alla­ sína­ tíð­ verið­ utan-
garðs­og­hefur­alls­ekki­viljað­vera­innangarðs.­
Hann­ segir­ þessa­ eiginleika­ sína­ vera­ hlýðni.­
„Ég­er­einfaldlega­hlýðinn­við­sjálfan­mig,“­seg-
ir­hann.­
„Ég­var­lítill­og­feitur­en­ósköp­blítt­og­venju-
legt­ hlýðið­ barn,“­ segir­ Guðbergur.­ „En­ síð-
an­ hef­ ég­ líklega­ breyst­ eins­ og­ svo­ oft­ verður­
um­hlýðin­börn.­Það­blundar­einhver­óhlýðni­
í­ þeim.­ Þá­ fara­ þau­ sína­ eigin­ leið­ og­ enginn­
skilur­neitt.­Þeir­fullorðnu­segja:­Eins­og­þetta­
var­ gott­ barn.­ Nú­ er­ það­ bara­ alveg­ umsnúið.­
Hvaðan­kemur­þetta?­Ég­held­að­það­komi­frá­
vitinu.­Barnið­veit­að­það­er­ekki­sammála­því­
sem­er­að­gerast­í­kringum­það.­Það­er­hvorki­
sammála­ytri­aðstæðum­né­því­sem­það­gerir.­
Það­er­hlýðið­við­aðra­og­þá­er­barnið­ekki­hlýð-
ið­við­sjálft­sig.­Þegar­það­er­hlýðið­sjálfu­sér­þá­
er­það­að­þroska­með­sér­það­sem­kallast­pers-
ónuleiki.“
erfitt að fá bækur gefnar út
Bækur­Guðbergs­voru­á­skjön­við­tíðarand-
ann­ og­ hann­ var­ lengi­ að­ fá­ fyrstu­ bók­ sína,­
Músin­sem­læðist,­útgefna.­„Það­var­erfitt­að­fá­
útgefið­vegna­þess­að­ég­var­ekki­úr­menntak-
líkunni.­Og­ég­var­ekki­ í­þessum­hópi­sem­þá­
var­ríkjandi,­komst­ekki­inn­í­hann­og­hafði­ekki­
áhuga­á­að­komast­inn­í­hann.­Mér­fannst­hann­
tilgerðarlegur.­Halldór­Laxness­var­náttúrulega­
ráðandi­ á­ þessum­ tíma­ og­ vinstrisinnuðum­
fannst­hann­hafa­sett­endapunktinn­við­skáld-
söguna.­Það­var­erfitt­fyrir­aðra­rithöfunda­því­
að­ ef­ að­ menn­ skrifuðu­ eins­ og­ Halldór­ Lax-
ness­þá­fengu­menn­slæma­dóma­en­ef­menn­
skrifuðu­ekki­eins­og­hann­þá­fengu­menn­líka­
slæma­dóma.­Það­var­því­voðalega­lítið­um­að­
vera­ þegar­ ég­ kom­ fram.­ Skáldsagan­ var­ liðin­
undir­lok,“­segir­hann­og­brosir.­
vondar Mæður ekki til á Íslandi
­Í­bókinni­Músin­sem­læðist­var­ein­sögupers-
ónan­vond­móðir.­Mörgum­árum­eftir­að­bókin­
kom­út­frétti­Guðbergur­að­þessi­sögupersóna­
hefði­orðið­eldfimt­málefni.­
„Ég­ frétti­ þetta­ ekki­ fyrr­ en­ mörgum­ árum­
seinna­að­vegna­þessarar­sögupersónu­var­leit-
að­til­sálfræðings­og­rektors­Háskólans­og­þeir­
spurðir­ að­ því­ hvort­ svona­ mæður­ væru­ til.­
Þeir­ komust­ að­ því­ eftir­ nokkrar­ rökræður­ að­
jú­vissulega­væru­svona­mæður­til­en­auðvitað­
ekki­á­Íslandi,“­segir­Guðbergur­og­hlær.­
gaf ekki höggstað á sér
Guðbergur­ segir­ bókum­ sínum­ hafa­ verið­ illa­
tekið­á­þessum­tíma.­En­hann­ lærði­það­ fljótt­
sem­ungur­drengur­að­gefa­ekki­höggstað­á­sér.­
„Það­var­slæmt­að­alast­upp­ í­Grindavík­ef­
maður­vildi­verða­eitthvað­mikið.­Maður­verð-
ur­að­fela­hið­leynda­þangað­til­það­hefur­náð­
fullum­þroska­því­annars­verður­það­barið­nið-
ur.­Ég­vissi­þetta­snemma.­En­allt­þetta­innra­líf­
kom­sér­vel­þegar­bókum­mínum­var­illa­tekið.­
Þá­var­prógramm­í­sjónvarpinu­sem­var­kallað:­
Á­ öndverðum­ meiði,­ þar­ sem­ fólk­ kom­ fram­
með­misjafnar­skoðanir.­Gunnar­Benediktsson­
sem­ var­ prestur,­ rithöfundur­ og­ kommúnisti­
skrifaði­mjög­illa­um­mínar­bækur­og­Gunnar­
Schram­bað­mig­um­að­koma­í­þennan­þátt­þar­
sem­ég­gæti­varið­mig­og­sendi­mér­meira­að­
segja­skeyti­vegna­þessa­í­Vesturbæinn­þar­sem­
ég­ bjó,“­ segir­ Guðbergur­ og­ brosir­ og­ útskýr-
ir­ fyrir­ blaðamanni­ að­ annað­ hefði­ ekki­ verið­
hægt­því­hann­hefði­ekki­fengið­sér­síma­fyrr­en­
seint­á­sjötta­áratugnum.­
En­ Guðbergur­ vildi­ ekki­ koma­ í­ þáttinn.­
„Vegna­ þess­ að­ ég­ vissi­ það­ að­ ungur­ maður­
gæti­ekki­varið­sig­fyrir­mönnum­sem­eru­svona­
valdamiklir­ ­ og­ vanir­ að­ koma­ fram.­ Ungur­
maður­ hefði­ verið­ barinn­ niður­ ef­ hann­ hefði­
komið­ fram­ og­ mætt­ þessum­ þjálfuðu­ hákum­
sem­höfðu­guð­og­Sovétríkin­á­bak­við­sig.­Ég­
hefði­ekki­átt­mér­viðreisnar­von­og­það­hefði­
tekið­mig­svo­langan­tíma­að­byggja­aftur­upp­
mína­ sjálfsvitund.­ Svo­ ég­ gaf­ ekki­ höggstað­ á­
mér.­Ég­kalla­það­vitsmunalega­hagsýni­og­mér­
fannst­þetta­rétt­frá­mínum­bæjardyrum­séð.­“
Viðtal | 33helgarblað 3.–5. júní 2011
Stórauðugur
maður en er
Sama um auðæfi
„Það var slæmt að alast
upp í Grindavík ef maður
vildi verða eitthvað mikið.
„ég var að því kominn
að eignast heilan flug-
völl. ég hef ekkert við flug-
völlinn í alicante að gera.
kaninn frelsaði þjóðina frá
bændaómenningunni Telur Guðbergur
og stillir sér hér upp með kókflösku.
Myndir sigtryggur ari jóhannsson