Dagblaðið Vísir - DV - 23.04.2014, Blaðsíða 14

Helgarblað 23.–28. apríl 201414 Fréttir
Sárt að senda
strákinn á götuna
n Gerðu heimildarmynd um meðferðarúrræði n Hefur fylgst með baráttu litlu systur
U
ngmenni sem þurfa að
fara í meðferð upplifa sig
raddlaus gagnvart kerfinu.
Þetta segja þær Sædís Sif
Harðardóttir og Laufey Sif
Ingólfsdóttir. Þær útskrifast úr tóm-
stunda- og félagsmálafræði í vor
en samhliða lokaritgerðinni réðust
þær í gerð heimildarmyndar um
upplifun einstaklinga af meðferðar-
úrræðum á Íslandi. Í myndinni
ræddu þær við fíkla og fyrrver-
andi fíkla sem hafa farið í með-
ferð, foreldra fíkla, starfsfólk með-
ferðarheimila og annað fagfólk sem
kemur að starfi meðferðarheimila
með einum eða öðrum hætti, alls
þrettán aðila.
Systir í vanda
„Við ákváðum að gera þessa mynd
af því að unglingar í okkar lífi hafa
þurft að nýta sér þessi úrræði,“ út-
skýrir Sædís. Yngri systir hennar
þurfti á aðstoð að halda á unglings-
árunum. Þá bjuggu þær austur á
fjörðum þar sem fá úrræði voru í
boði. „Hún þurfti brýna hjálp þegar
hún var fimmtán ára. Við tók löng
bið svo við urðum að lokum að leita
annarra leiða.
Á þessum tíma átti systir mín vin
sem var mikið hjá okkur og ég leit
á sem litla bróður minn. Hann hef-
ur verið í neyslu og síðustu ár hef
ég fylgst með hans meðferðarsögu.
Systir mín hefur reynt að hjálpa
honum á sama tíma og hún hefur
sjálf glímt við kvíða og þunglyndi.
Hún gæti gefist upp fyrir því en
hún neitar að gefast upp á vinum
sínum þegar þeir eru svo illa stadd-
ir að hún óttast að þeir gætu skað-
að sig eða aðra. Ég hef fylgst með
henni berjast við kerfið og fara með
vini sína upp á spítala þar sem hún
hefur komið að lokuðum dyrum. Að
fylgjast með baráttu þessara ung-
menna fyrir aðstoð kveikti í mér,“
útskýrir Sædís Sif.
Hjálpin lengi að berast
Gerð heimildarmyndarinnar breytti
sýn hennar á þau úrræði sem eru
í boði. „Okkur varð ljóst að með-
ferðarúrræðin virka, en aðeins ef
viljinn er til staðar hjá einstakling-
um. Ef viljinn er ekki til staðar virkar
meðferðin ekki og því miður virðist
það oft eiga við um börn sem eru
skikkuð í meðferð.“
Laufey grípur orðið og segir að
þótt þeim sé ljóst að ekki sé hægt að
hjálpa þeim sem vilja ekki hjálpa sér
sjálfir sé ekki útilokað að hægt sé að
reyna meira til þess að ná til þeirra.
„Ef þau mættu rétta viðmótinu
mætti kannski leiða þau á betri veg
svo þau vilji frekar þiggja hjálpina
sem þeim stendur til boða.
Þeir sem við ræddum við sam-
mæltust um að gripið hafi verið of
seint inn í, að ekki hafi verið hlust-
að á þá og þeir hefðu fengið nei-
kvæða svörun þegar þeir fóru í með-
ferð. Þegar þeir urðu síðan tilbúnir
til að þiggja hjálpina þá þurftu þeir
að bíða.“
Sædís segir að fyrir ungt fólk geti
nokkurra vikna bið verið óbærileg.
„Einstaklingur sem var tilbúinn til
þess að snúa við blaðinu á einhverj-
um tímapunkti getur verið kom-
inn á allt annan stað fjórum vikum
seinna. Þess vegna er svo mikilvægt
að ná honum þegar hugarfarið er
rétt og veita hjálpina strax. Það get-
ur skipt sköpum.“
Flest í áhættuhegðunarhóp
Einn sem þær töluðu við sagði að
mynstrið hefði byrjað þegar hann
var tíu ára. Tólf ára byrjaði hann að
drekka. Fjórtán ára í fíkniefnum. „Þá
var orðið erfiðara að hjálpa honum.
En það hefði kannski verið hægt að
ná til hans fyrr í þessu ferli,“ segir
Laufey.
Hún bendir á að krakkar sem
leiðast út í vímuefnaneyslu séu
flestallir í áhættuhegðunarhóp.
„Innan þessara hópa eru flestir að
glíma við annars konar vandamál.
Þetta eru meðal annars börn sem
eru með greindarskerðingu, of-
virkni eða aðra undirliggjandi sjúk-
dóma.
Fyrir utan neysluna eru þau að
glíma við þessi vandamál, sem geta
jafnvel verið orsök neyslunnar. Í ljósi
þessa er skrýtið að það sé ekki fylgst
betur með þessum hópi barna, því
það er vitað að þau eiga það á hættu
að leiðast út í vímuefnaneyslu eða
villast af braut.“
Hún þekkir það, þar sem hún var
sjálf hluti af þessum hópi. „Flest-
ir vina minna fóru í neyslu. Ég gerði
það ekki og ég hef oft velt því fyrir
mér af hverju ekki. Hvað greindi þar
á? Ég var reyndar mjög virk í félags-
störfum en ég veit ekki hversu mikil
áhrif það hefur í raun. Ég myndi vilja
skoða það betur.“
Kynntist harðari efnum í meðferð
Annar fór í fyrstu meðferðina sína
fyrir tíu árum síðan, þá sautján ára
og vonandi þá síðustu fyrir tveimur
árum. „Hann sagði að það hefði lítið
breyst á þessum tíma. Hann sagð-
ist hafa farið inn í sína fyrstu með-
ferð, þvílíkt tilbúinn til að taka á sín-
um málum þar til hann kynntist þar
krökkum sem voru að koma úr mikið
harðari neyslu.
Honum fannst geðveikt að heyra
sögurnar af harðari efnum og fannst
hann eiga nóg eftir. Hann fór út með
það markmið að prófa öll efnin sem
hafði verið talað um í meðferðinni og
gerði það.
Núna var það hans hjartans
mál að meðferðarúrræðin væru
skilgreind eftir þörfum barna.“
Fleiri tóku í sama streng.
Einn sagðist hafa komið inn sem
sprautufíkill og endað í meðferð
með tölvufíkli. Ung stúlka sagðist
hafa komið í sína fyrstu meðferð og
fengið þau skilaboð frá sér eldri konu
að hún ætti að koma sér út og halda
áfram að djamma því lífið væri rétt
að byrja. „Það þarf að skilgreina bet-
ur vandamál þessara barna og finna
úrræðin sem hentar þeim,“ segir Sæ-
dís.
Neikvæð upplifun af neyðarvistun
Meðferðarúrræðin sem þessi börn
hafa nýtt sér eru á vegum SÁÁ og
Barnaverndarstofu auk þess sem ein-
hverjir höfðu farið á Hlaðgerðarkot.
Ekki var spurt sérstaklega út í eins-
taka stofnanir heldur almennt út í
upplifun einstaklinga af meðferðum.
Það kom því þeim verulega á óvart
að allir viðmælendur þeirra tjáðu sig
sérstaklega um eitt úrræðið, neyðar-
vistun á Stuðlum. „Við fengum mjög
margar neikvæðar athugasemdir um
neyðarvistunina. Það var sérstak-
lega sláandi þegar einn sagðist hafa
komið þarna inn sem brotið barn en
fengið dólg frá starfsfólki.
Auðvitað á að koma fram við
þessi börn af sömu virðingu og alla
aðra. Þessir krakkar taka á móti nógu
miklum skít í þessum heimi sem þau
hafa sökkt sér í,“ segir Sædís og bætir
því við að enginn eigi skilið að talað
sé niður til hans.
„Þetta orð, neyðarvistun, stakk
okkur líka,“ segir Sædís. „Af því að
það gefur til kynna að þú getir kom-
ið þangað með barn í neyð. Það er
ekki þannig. Þú getur ekki hringt inn
sem foreldri fíkils og fengið að koma
með barnið þitt því þú óttast um af-
drif þess. Þú þarft að fara í gegnum
allt kerfið og fá grænt ljós frá barna-
verndarnefnd. Og það tekur tíma.“
Sendi barnið á götuna
Sædís hefur upplifað það. Góðvinur
litlu systur hennar hefur verið í mik-
illi neyslu undanfarin ár og hefur far-
ið inn og út úr meðferðum. „Núna í
vor náði hann lágpunkti í sínu lífi.
Á þriðjudagsmorgni sótti ég hann
í undirheimana og lét hann sofa úr
sér heima hjá mér. Á meðan aflaði ég
mér upplýsinga um hvað í ósköpun-
um ég gæti gert.
Ég hringdi í umboðsmann barna,
á meðferðarheimili og talaði við ráð-
gjafa. Ég hringdi á Barnaverndar-
stofu sem sagði ekkert hægt að gera
fyrr en þau fengu grænt ljós frá
barnaverndarfulltrúanum hans.
Um leið og hann vaknaði næsta
morgun sagði ég honum að ef ég ætti
að geta hjálpað honum yrði hann
að hringja í barnaverndarfulltrúann
sinn. Við reyndum að hringja tvisvar
þennan morgun en fengum þau svör
að hann væri ekki við. Dagurinn leið
með tilfallandi alls konar veseni.
Næsta dag var barnaverndarfulltrú-
inn enn ekki við. Hann bað um að
fá að tala við einhvern annan í stað-
inn þar sem hann þyrfti á aðstoð að
halda.
Foreldrar hans voru búnir að gef-
ast upp á honum og systir mín gat
ekki tekið við honum því hann var
orðinn svo langt leiddur og illa far-
inn. Hann var gjörsamlega að missa
vitið. Ég talaði við lögregluna og spít-
alann en þar var ekkert hægt að gera
fyrir hann.
Það endaði því miður með því
að ég varð að senda hann á götuna,
þá sautján ára, sem var bæði sárt og
erfitt. Það var ekki fyrr en á þriðja
degi sem hann náði sambandi við
barnaverndarfulltrúann sinn sem
gat þá aðstoðað hann.“
Sat ein uppi með ábyrgðina
Hún segir að þetta sé ekki í fyrsta
skipti sem þau hafa þurft að bíða
í nokkra daga eftir því að ná sam-
bandi. „Ég hefði bara þurft að fá
að tala við einhvern. Til þess að
vita hvað ég ætti að gera. Ég er ekki
mamma hans.
Þegar ég leitaði til hennar sagði
hún að ég ætti að henda honum út,
Ingibjörg Dögg Kjartansdóttir
ingibjorg@dv.is „Hann fór
út með það
markmið að prófa
öll efnin sem
hafði verið talað
um í meðferðinni
Metnaðarfullt
lokaverkefni
Þær Sædís og Laufey
hafa fylgst með bar-
áttu ungmenna fyrir
aðstoð og ákváðu að
gera heimildarmynd
um upplifun einstak-
linga af meðferðarúr-
ræðum. Niðurstaðan
er sú að hjálpin verður
að berast fyrr og eftir-
fylgnin að vera meiri.
MyND SIgtryggur ArI