Dagblaðið Vísir - DV - 17.10.2008, Blaðsíða 33

föstudagur 17. október 2008 33Helgarblað
Egill hefur mikið verið á milli tannanna á fólki síðustu daga eftir dramatískt viðtal hans við Jón Ásgeir Jóhannesson,
stjórnarformann Baugs, í Silfri Egils
um síðustu helgi. Sumir segja Egil
hafa gengið allt of langt í viðtalinu,
misst stjórn á skapi sínu og hreinlega
verið dónalegur. Egill viðurkennir að
hafa verið æstur, en það eigi einn-
ig við um almenning í landinu eft-
ir að þjóðinni var siglt í efnahags-
legt strand á dögunum. Ég byrja á að
spyrja hann út í viðtalið umtalaða.
„Ég er búinn að fá mörg hunduð
tölvupósta og athugasemdir inn á
bloggið hjá mér og það er að mjög
stórum hluta jákvætt. Ég viðurkenni
það alveg að mér hitnaði í hamsi en
ég hef líka fundið að fólki er mjög
heitt í hamsi út af þessu sem gerst
hefur,“ segir Egill þar sem hann situr
með bolla af cappuccino fyrir framan
sig á Segafredo við Lækjartorg.
„Mér finnst að stundum eigum við
að tala með tilfinningunum. Maður
þarf ekki alltaf að vera eins og blaða-
maður á Markaðinum. Þetta er spurn-
ing um tilfinningar. Þetta er spurn-
ing um siðferðislega ábyrgð. Þetta er
spurning hvort menn sem hafa tekið
þátt í að rústa þessu samfélagi ætli að
bera ábyrgð eða flýja eins og kenni-
töluflakkarar. Ég hef líkt þessu við
óreglumann sem leggur fjárhag fjöl-
skyldunnar í rúst, lætur sig svo hverfa
og skilur konuna, börnin og jafnvel
barnabörnin eftir með skuldirnar.
Mér finnst þetta svolítið þesslegt og
að þessir menn skuldi okkar skýring-
ar og svör hvort þeir ætli að vera með
okkur áfram.“
Aumingjar ef við
stöndum ekki vaktina
Egill segist greina mikla niður-
bælda reiði í þjóðfélaginu. Þetta lýsi
sér meðal annars í póstunum sem
hann fær. „Þeir koma meðal annars
frá fólki sem aldrei hefur stungið nið-
ur penna um eitt eða neitt. Fólk skil-
ur kannski ekki alveg hvað gerðist en
skynjar einhvern vanmátt og reiði. Sá
dagur hlýtur að koma að fólk fari út
á götu að mótmæla. Annars erum við
bara eitthvað skrýtin. Ég man þeg-
ar ég var sjö eða átta ára og sá rosa-
leg mótmæli niðri á Austurvelli í
kreppunni sem var þá. Bjarni Bene-
diktsson forsætisráðherra þurfti að
flýja inn í Landssímahúsið. Þá gekk
mikil reiðibylgja yfir en ég held að at-
burðirnir þá séu ekkert miðað við þá
sem hafa gengið yfir núna.“
Þú hefur fengið á þig mjög nei-
kvæða gagnrýni vegna viðtalsins, þótt
í minnihluta sé samkvæmt þinni lýs-
ingu. Finnst þér sú gagnrýni ósann-
gjörn?
„Nei nei, en það verður bara að
hafa það. Ég hef alltaf gert hlutina
með mínu lagi, verið frekar óhefð-
bundinn fjölmiðlamaður. Leyft mér
að hafa skoðanir og tilfinningar.
Ég hef því engar áhyggjur af þessu.
Hvatningin og stuðningsyfirlýsing-
arnar eru líka miklu fleiri en hitt. Ég
er samt frekar viðkvæm sál. Ég er ekki
með harða brynju.“
Þú sagðir einmitt í viðtali við DV
fyrir um einu og hálfu ári: Ég get „con-
fronterað“ í þættinum mínum en ég er
aldrei dónalegur. Ég vil helst að fólk
sé vinir mínir og stundum skynja ég í
mér of sterka hvöt til að gera fólki til
hæfis.“ Hefur þetta breyst?
„Ætli það ekki. Þetta er bara eins
og tölvuleikur sem er kominn upp á
annað plan. Hraðara og harðara plan.
Ef við stöndum okkur ekki, stöndum
ekki vaktina, erum við bara aumingj-
ar.“
Horft í augu samlandanna
Það er ekki heiglum hent að ná tali
af útrásarvíkingunum þessa dagana.
Hefur þér tekist að fá samþykki ann-
arra en Jóns Ásgeirs um að koma í
þáttinn til þín?
„Nei, ekki ennþá. En ég myndi
helst vilja tala við Björgólf Thor og
Hannes Smárason. Engin svör fást
hins vegar úr þeirri átt. Það eru menn
sem eru með eignir í útlöndum sem
þeir eru að forvara. Mér finnst þetta
ekkert nema forfínað kennitöluflakk.
Segjum að ég væri stórskuldugur og
myndi flytja til Grikklands. Skuldirn-
ar myndu bara elta mig þangað. Þess-
ir menn, með því að hafa bara nógu
andskoti margar kennitölur og hafa
þetta nógu andskoti ógegnsætt, geta
endalaust verið á hreyfingu á milli
landa með peningana sína. Og þetta
á náttúrlega ekki bara við Íslendinga
heldur hvernig kapítalið hefur virkað
í heiminum.“
Egill herðir á þeirri skoðun sinni
að samfélagsleg ábyrgð „þessara
manna“ sé að flytja til Íslands og láta
gott af sér leiða hér á heimaslóð-
um. „Ég er ekki að tala um að þeir
eyði peningunum endilega í gjald-
þrota fyrirtæki. En þeir geta til dæm-
is stofnað einhverja sjóði eða hjálpað
til við atvinnuuppbyggingu. Ég held
að einstaklingur sem gerir svoleiðis
hljóti að vera miklu sáttari við sjálfan
sig heldur en sá sem flýr af hólmi.
Þó að viðkomandi þyrfti kannski
að búa í minna húsi en áður og eiga
aðeins færri bíla gæti hann allavega
gengið hnarreistur um göturnar og
horft í augun á samlöndum sínum.
Allt tal um að við séum á sama báti
er bara kjaftæði á meðan svona gerist
ekki. En miðað við til dæmis tilkynn-
ingar frá Landsbankanum eru þessir
menn í hreinni afneitun; kenna bara
kreppunni og íslenskum stjórnvöld-
um um. Það náttúrlega stenst ekki
því þeir voru gerendur.“
Ekkert „alvöru“ fólk
í Fjármálaeftirlitinu
Afar mikilvægt er að mati Egils
að fjölmiðlamenn og almenningur
fylgist vel með því hvað stjórnmála-
menn og embættismenn séu að gera
núna og í náinni framtíð í ljósi þess
að nánast allt samfélagið sé komið
aftur í eigu ríkisins. „Bönkunum og
gjaldþrota fyrirtækjum, sem sum eru
reyndar ekki orðin það formlega en
eru það í raun, verður útdeilt aftur
um leið og ákveðið er hvað á að lifa
og hvað deyja. Ég held að það sé rosa-
lega mikilvægt að við fylgjumst með
því að þar upphefjist ekki eitthvað
spillingarferli. Samfylkingin sá að
sér með að skipa aðstoðarmann ráð-
herra í stjórn Glitnis en bestu vinir
fjármálaráðherra eru ennþá í banka-
ráði Landsbankans, menn sem hafa
enga reynslu af svona starfi. Þetta eru
bara pólitískir varðhundar.“
Hvað með Fjármálaeftirlitið. Er
það ekki blóðugt upp að öxlum?
„Jú. Ég held að það hafi algjörlega
sofið á verðinum. Toppurinn á ísjak-
anum var að þeir voru að gefa út alls
konar álagspróf um bankana þar sem
kom fram að þeir væru svooo fín-
ir, rétt áður en þeir fóru á hausinn.
Hvers konar spurninga var verið að
spyrja? Þær voru greinilega arfavit-
lausar. Svo samþykkir Fjármálaeftir-
litið þetta Icesave-dæmi. Mér skilst
að í góðærisævintýrinu hafi verið svo
erfitt að fá „alvöru“ starfsfólk í Fjár-
málaeftirlitið. Það var svelt og alvöru
fólkið sem kunni eitthvað í þessu var
bara að græða peninga sjálft. Fjár-
málaeftirlitið var því algjörlega van-
burðugt til að stoppa þetta.
Svo er náttúrlega augljóst að mað-
urinn sem lagði niður Þjóðhagsstofn-
un ber mikla ábyrgð. Þegar hún var
og hét komu þjóðhagsskýrslur með
reglulegu millibili þar sem sagði að
efnahagurinn stefndi í þessa eða hina
áttina og á það var hlustað. Í staðinn
sátum við uppi með endalaust bull
og þvætting úr einhverjum greining-
ardeildum.“
Finnst þér forstjóra Fjármálaeftir-
litsins sætt áfram?
„Hann þarf allavega að taka sig
svolítið saman í andlitinu. Það er
viðtal við hann í Fréttablaðinu í dag
[miðvikudag] þar sem mér sýnist
hann vera í fullkominni afneitun.“
Var ringlaður á tíma
fjölmiðlalaganna
Ábyrgð fjölmiðla hlýtur líka að
vera nokkur, jafnvel umtalsverð.
„Jú jú, við höfum verið allt of lé-
legir. Við vorum náttúrlega með glýju
í augunum eins og allir aðrir. En ég
fer ekkert ofan af því að eignarhald-
ið hefur tengst þessu líka. Það var
agaleg þróun þegar allir fjölmiðlarn-
ir fóru að safnast á hendur ríkustu
manna landsins og hver klíka vildi
hafa sinn fjölmiðil. Þetta er jafnvel
verra en hérna í gamla daga þegar
þú vissir allavega hvað fjölmiðlarnir
stóðu fyrir.“
Agli finnst Fréttablaðið hafa verið
einna leiðitamast gagnvart eigend-
um sínum. „Það var stærsta útrásar-
grúppían af þeim öllum.“
Fjölmiðlalögin mættu mikilli and-
stöðu hjá þjóðinni þegar þau voru
lögð fram á Alþingi fyrir rúmum
fjórum árum sem lyktaði með því að
þeim var nánast í heild sinni hent á
haugana. Telurðu að betra hefði verið
ef þau hefðu náð fram að ganga?
„Ég var mjög ringlaður á tíma
fjölmiðlalaganna. En mér hefur ver-
ið sagt að þau hafi verið skrifuð í
geðvonskukasti á servíettu og kastað
inn á ríkisstjórnarfund,“ segir Egill.
Það sé vitanlega ekki heillavænlegt
þegar verið sé að búa til löggjöf um
eitthvað í þjóðfélaginu.
„En það átti auðvitað að búa til
heildarlöggjöf fyrir fjármálafyrirtæk-
in, gegn fákeppni og einokun á öllum
sviðum, en ekki taka fjölmiðlana út.
Það var augljóst að það snerist bara
um að lítill hópur manna óttaðist að
missa völd sín og áhrif í samfélaginu.
Eftir það var einhvern veginn eng-
in leið til að gera neitt af viti til að
stemma stigu við þessari þróun. Af-
neitunin var svo sterk. Þetta var nán-
ast eins og massadáleiðsla.“
Egill segir umsvif auðmannanna
aldrei hafa verið skoðuð, nema bein-
línis til að fagna þeim. „Öll þessi
skrítnu eignatengsl sem eiga auð-
vitað stóran þátt í hruninu, hvernig
hlutabréfamarkaðurinn var spilað-
ur upp þegar menn voru að kaupa
hver af öðrum og fleira – fjölmiðl-
arnir fjölluðu aldrei neitt um þetta.
Við fengum aldrei neinar upplýsing-
ar um þetta, engan sannleika. Það
má líka spyrja hvort ríkið hafi verið
eitthvað betra hvað þetta varðar. Það
vantar til dæmis massífan fréttaskýr-
ingaþátt á RÚV þar sem svona hlut-
ir eru skoðaðir. Ég vona að svoleiðis
þáttur verði settur á laggirnar. Í því
felst mikið aðhald. Tveggja mínútna
frétt er ekki nóg. Og að vera með fólk
alltaf í einhverjum viðtölum eins og
hjá mér og í Kastljósinu er ákveðin
snýting. Þá færðu bara fram skoðan-
ir en ekki „hard facts“. Ríkisfjölmiðill-
inn þarf kannski að gera meiri kröfur
til sín á því sviði.“
Lítilsigldir stjórnmálamenn
Greinir þú einhvern einn tíma-
punkt frekar en annan þar sem þar
til bærir valdsmenn og valdastofn-
anir hefðu átt að segja hingað og ekki
lengra?
„Ég er ekki nógu fróður til að vita
hvenær hefði verið of seint að stoppa
þetta. En stjórnmálamennirnir bera
auðvitað stóra ábyrgð, til dæmis þeg-
ar horft er til þeirra skýrslna sem vör-
uðu við þróuninni en var stungið
undir stól. Þetta var voðalega þægi-
legur tími til að vera stjórnmála-
maður. Það voru litlar kröfur gerð-
ar til þeirra, skatttekjurnar flæddu
inn og það þurfti í rauninni ekki að
spara neitt eða taka erfiðar ákvarð-
anir. Kannski má segja að þetta hafi
verið lítilsigldir tímar sem gátu af sér
lítilsiglda stjórnmálamenn. Nú eru
erfiðir tímar fram undan og þá kem-
ur í ljós hverjir hafa bein í nefinu og
hverjir eru hinir raunverulegu leið-
togar. Ég myndi ekki sakna ...“ Eg-
ill stoppar sig af í tæka tíð og skellir
upp úr. „Ég held allavega að það verði
pólitískt uppgjör.“
Ertu að spá stjórnarskiptum á
næstunni?
„Einhvern tímann verður nátt-
úrlega að kjósa,“ segir Egill og kím-
ir. „En ég velti fyrir mér hvort það
hefði verið ráð að setja einhvers
konar utanþingsstjórn, hugsanlega
bæði skipaða stjórnmálamönnum
og embættismönnum, í staðinn fyr-
ir stjórnina sem er núna við völd.
Þá væri kannski von um heiðarlegri
vinnubrögð. Ég er þó ekki viss um að
það væri rétta leiðin. En nennir ein-
hver að fara aftur í kosningar með
Samfylkingu, vinstri-græna og Fram-
sóknarflokkinn í sínu gamla fari? Og
svo er spurningin hvernig þetta leik-
ur Sjálfstæðisflokkinn sem er búinn
að stjórna öllu á Íslandi mjög lengi.
Ég meina, Geir Haarde er í faðmlög-
um við Kjartan Gunnarsson á fundi í
Valhöll um síðustu helgi! Kjartan er
einn af þeim sem bera höfuðábyrgð á
því hvernig fór. Hvað hefði fólk sagt ef
Ingibjörg Sólrún hefði verið í faðm-
lögum við ... ég segi ekki Jón Ásgeir
en besta vin hans – kannski Steina
[Þorstein Jónsson] í Kók?“
Kannski mesta hneyksli
Íslandssögunnar
Eins og sakir standa hefur ríkið
gríðarleg völd með því að hafa alla
stóru bankana á sinni hendi. Myndir
þú vilja sjá bankana einkavædda að
nýju í náinni framtíð, jafnvel eins fljótt
og auðið er?
„Ég þori ekki að segja neitt um
það. Það er svo margt að breytast
núna. En það er rosalega flókið dæmi
hvernig ráðstafa á bæði bönkunum
og fyrirtækjunum sem fara í þrot. Og
það mætti ekki vera nein spurning
um spillingu, vinahygli eða nokkuð
því um líkt. Allt verður að vera uppi
á borðum. Ég geri reyndar ráð fyr-
ir að bönkunum verði komið í ann-
arra manna hendur með tíð og tíma.
Menn hafa horft til Svíþjóðar í þess-
um efnum. Árið 1991 sneri sænska
stjórnin sig út úr kreppu með því að
þjóðnýta bankana og svo hefur þeim
öllum verið komið aftur til einkaað-
ila.“
Eins og kom fram í upphafi finnur
Egill fyrir mikilli reiði almennings yfir
því hvernig fór. En hann segist einnig
upplifa brennandi áhuga fólks á að fá
úr því greitt hvað gerðist. Starfsmenn
bankanna séu þar engin undantekn-
ing.
„Ég fæ pósta frá fólki innan úr
bönkunum sem er með ýmsar upp-
lýsingar. Fólki sem vill segja sannleik-
ann. Því miður er ég ekki með tuttugu
manna starfslið en með ábending-
unum sem ég fæ væri hægt að vinna
heilu fréttaskýringaþættina. Og ég
reyni að koma hlutunum áfram, þótt
ég verndi að sjálfsögðu heimildar-
mennina.
Til dæmis verður að rannsaka
þetta grófa misferli með þessa pen-
ingamálasjóði sem er kannski mesta
hneyksli Íslandssögunnar. Þar var
skipulega hringt í fólk sem átti spari-
fé, fólk sem hafði ekkert vit á fjármál-
um umfram það sem almenningur
hefur – þar á meðal gamalt fólk og ör-
yrkja – og því ráðlagt að leggja pen-
ingana sína inn í sjóði sem áttu að
vera hundrað prósent öruggir! Svo
kemur Fjármálaeftirlitið og segir að
þetta hafi verið allt í lagi. Ég meina,
fyrir hverja er Fjármálaeftirlitið að
vinna? Þeir ættu kannski bara að sitja
og drekka þetta rauðvín sem Kaup-
þing gaf þeim í jólagjöf.“
Vinir bjóða peninga og mat
Tapaðirðu sjálfur einhverju í hrun-
inu?
„Engu. Ég hef aldrei á ævi minni
keypt hlutabréf. Og aldrei sett pen-
ingana mína í einhvern sjóð eða tekið
gjaldeyrislán. Við hjónin erum bara
með venjulegt, íslenskt, verðtryggt
húsnæðislán hjá Glitni. En afborgan-
irnar af því hafa auðvitað hækkað. Svo
eigum við reyndar Mercedes Benz, en
hann er árgerð 1993. Það sem við höf-
um leyft okkur mest er að ferðast. Mér
finnst það miklu meira virði en að
safna einhverjum eignum.“
Egill kveðst eiga mikið af vinum
sem hann hefur eignast á ferðalögum
sínum erlendis. Þeir hafa haft sam-
band við hann að undanförnu eftir að
hinar efnahagslegu hamfarir skullu á
Íslendingum.
„Þeir eru allir að bjóðast til að
senda mér peninga og mat,“ segir Eg-
ill og hlær. „Mynd þeirra af ástandinu
er að við séum á barmi þess að svelta.
Þótt við segjum ekki hérna heima að
þetta sé þjóðargjaldþrot er það sagt í
fjölmiðlum um allan heim. Í augum
heimsins erum við gjaldþota.“
Hvernig heldurðu að þjóðin eigi eft-
ir að spjara sig næstu mánuði og ár?
„Það er engin klisja að Íslendingar
geta verið duglegir og framtakssamir
og rifið sig upp úr nánast hverju sem
er. Aðalmálið er náttúrlega að fólk hafi
atvinnu og einhverja peninga til að
kaupa fyrir svo hagkerfið komist aftur
af stað. Og ég held að það muni fara
fram endurskoðun gildanna í þessu
samfélagi. Við höfum oft montað
okkur af því að vera á milli Ameríku
og Evrópu, að við værum í rauninni
ekki skandinavísk. En ég held að leið
okkar eigi eftir að liggja eindregið í þá
átt að verða líkari samfélaginu sem er
á Norðurlöndunum. Það nennir eng-
inn að heyra orðið frjálshyggja eða
einkavæðing á næstu árum.“
Til Grikklands á árabát
Að aðeins léttara hjali að lokum.
Þú giftir þig í sumar í Grikklandi og
leit svolítið út eins og þið hjónin haf-
ið gert þetta í smá „offorsi“ ef hægt er
að nota það orð – jafnvel sama offorsi
og einkennt hefur útrás íslensku við-
skiptajöfranna. Var það reyndin?
„Nei, við vorum í og með búin að
ákveða þetta í fyrrasumar. Það þurfti
líka að afla tilskilinna pappíra og þýða
þá alla til að geta gert þetta í Grikk-
landi. Það tók alveg þrjá mánuði.
Þetta var líka gert af grískum emb-
ættismönnum sem kunna mjög litla
ensku þannig að þetta þurfti allt að
vera mjög nákvæmt. Athöfnin sjálf
var samt afar einföld og látlaus.“
Finnst þér samband ykkar hjón-
anna hafa breyst eitthvað við það að
fara úr „sambúð“ í „hjónaband“?
„Nei nei. Það treystir bara böndin.
En það er rosalega gott í svona átök-
um eins og núna að eiga góða fjöl-
skyldu. Það er það dýrmætasta sem
maður á. Það er þar sem maður sækir
sér styrk og þar getur maður hvílt sig
og verið í öruggri höfn. Mér er alveg
sama þótt ég missi allt í heiminum ef
ég á fjölskylduna eftir. Ég er sérstakur
gæfumaður að því leytinu.“
Þú hefur dvalist í gríska Eyjahaf-
inu síðustu ellefu sumur. Hafið þið
fjölskyldan nokkuð efni á því að fara
þangað næsta sumar?
„Það er spurning,“ segir Egill og
hlær. „Ég á engar feitar innistæður í
bönkum, enda allt tal um að ég sé á
ofurlaunum mjög orðum aukið. En ég
held að við förum, þótt við þyrftum að
róa þangað á árabát.“
kristjanh@dv.is
„Þó að viðkomandi
Þyrfti kannski að búa
í minna húsi en áður
og eiga aðeins færri
bíla gæti hann alla-
vega gengið hnar-
reistur um göturn-
ar og horft í augun
á samlöndum sínum.
allt tal um að við
séum á sama báti er
bara kjaftæði á með-
an svona gerist ekki.“