Dagblaðið Vísir - DV - 25.05.2012, Blaðsíða 24

24 Úttekt 25.–27. maí 2012 Helgarblað
síðustu árum. Árið 2005 voru 420
fuglar við farveginn en þeir voru
flestir árið 2008, eða 571. Í fyrra
reyndust þeir hins vegar aðeins vera
236 talsins. Þetta kemur fram í nið-
urstöðum rannsókna sem eru birtar
á vefnum sjálfbærni.is.
Kindur fælast
Hann segir að heimamenn hafi
áhyggjur af fleiri þáttum, eins og
umferð um hálendið. „Vegurinn inn
Fljótsdalsheiði og að stíflunni opn-
aði þetta svæði og auðveldaði að-
komu veiðimanna. Við Hálslóns-
veg verpa heiðargæsir og því hafa
starfsmenn Fljótsdalsstöðvar sett
upp skilti í samráði við Náttúru-
stofu Austurlands þar sem almenn
umferð er bönnuð á varptíma heið-
argæsa og burðartíma hreindýra.
Við Ufsarlón í Jökulsá á Dal er
komin brú þar sem áður þurfti að
fara á vaði, það var erfitt og tæpt.
En nú er kominn vegur yfir og inn á
Múla og Hraun, austur fyrir Jökulsá
í Fljótsdal.
Fljótsdalsheiðarvegur auðveldar
aðgengi að veiðilendum svo stund-
um mynduðust biðraðir í hreindýr-
in sem varla getur talist mjög æski-
legt. Þarna eru viðkvæmir slóðar.
Svo er það annað, ef menn fara til
dæmis óvarlega á vélhjólum geta
kindurnar haldið að smalamennsk-
an sé hafin og rokið til byggða.
Bændur hafa því stundum haft
áhyggjur af því að það séu of marg-
ir veiðimenn í heiðinni og það hafi
áhrif á kindurnar. En þetta hefur
ekkert verið rannsakað.“
Eftirsjá að landinu
Hlutverk Skarphéðins er þó hvorki
að fylgjast með Lagarfljótinu, um-
ferðinni né kindunum. Hann eltist
aftur á móti við hreindýr og gæs-
ir, fylgist með afdrifum þeirra og
skoðar áhrif framkvæmdanna á há-
lendinu á þau. „Í stuttu máli þá var
57 ferkílómetrum sökkt fyrir Kára-
hnjúkavirkjun. Þetta svæði nýttu
hreindýr áður, þetta var gróið land
að hluta og það er náttúrulega eft-
irsjá að því. Landið sem fór undir
lónið var hallandi á móti suðri, þar
tók seint fyrir beit og í hörðum vor-
um var alltaf mjög snjólétt þarna
sem gat komið sér vel þegar hrein-
dýrin voru að bera. Það gagnaðist
líka gæsinni sem verpti þarna. Það
var gott að eiga þetta skjól.“
Hreindýrin yfirgáfu svæðið
En þó að hreindýrin hafi misst þetta
land hefur ekki fækkað í stofninum.
„Hreindýrin hafa hins vegar breytt
háttum sínum á síðustu árum. Þau
voru áður að sumarlagi mikið á Vest-
uröræfum, í kringum Snæfell og á
Fljótsdalsheiði, en hafa fært sig mikið
austar, nær fjörðunum, yfir á Hraun-
in, Múlann og Öxi. Þau eru búin að
yfirgefa Fljótsdalsheiðina að mestu
leyti. En ég reikna með að þau muni
leita meira inn á Snæfellis öræfin í
framtíðinni.
Það eru eru sem betur fer eng-
ar vísbendingar um að þau séu að
verða léttari eða lélegri. En um-
hverfisráðherra fór fram á það þegar
hann heimilaði virkjunina að fylgst
yrði með hreindýrum og gæs í tíu ár
á starfstíma virkjunarinnar en það
er ekki komin lokaniðurstaða í þetta
enn,“ segir Skarphéðinn og bætir því
við að tíðarfarið hafi líka hjálpað til,
vetur hafi ekki verið harðir.
Verpa seinna
Hálslón hafði þau áhrif að gæsin flutti
sig um set. Hún verpti áður með Jök-
ulsánni og þegar lónið kom færði hún
sig ofar, segir Skarphéðinn. „Hún
verpir þá seinna því það er meiri snjór
þar. Heiðargæsastofninn hefur verið
vaxandi síðustu áratugi og líkur eru
á að fjölgunin haldi áfram þrátt fyrir
framkvæmdirnar.“
Heiðargæsir í sárum voru taldar
á Snæfellsöræfum sumarið 2008, þar
með talið á Eyjabökkum og á Háls-
lóni. Af 7.911 fuglum var 2.121 á Eyja-
bakkasvæðinu og 5.790 við Hálslón
og í nágrenni þess. Ungar voru um 30
prósent. Í fyrra var talið á sama svæði
og reyndust þá vera 10.110 ófleygar
heiðargæsir, þar af voru 5.035 á Eyja-
bökkum. Ungar voru 417, eða 4 pró-
sent, af heildinni.
En það er eins með gæsina og
hreindýrin. Það hefur orðið breyting
á högum þeirra. Þær verpa seinna
þar sem snjórinn er. Það þýðir að
ungarnir fara seinna
á flug. „Í góðu
tíðarfari hefur það ekki áhrif á afdrif
þeirra. Þeir eiga að ná að fita sig áður
en þeir fara til Bretlandseyja,“ segir
Skarphéðinn. Til að bregðast við því
var samþykkt að veiðitíminn innan
Vatnajökulsþjóðgarðs hæfist seinna
en áður, ekki fyrr en 1. september í
stað 20. ágúst.
Tófan lenti í lóninu
Hann hefur þó áhyggjur af því sem
gæti orðið ef vetur og vor verða köld.
„Þar sem það er ekki eins skjólsælt
þarna uppi á hásléttu Vesturöræfanna
reikna ég með því að ef það kemur
hart vor verði meiri afföll af hreiðrum
en ef gæsin gæti verpt í þessu skjóli
sem hún hafði áður. Ef svo ólíklega
færi að vetur skylli á hálfum mánuði
fyrr en vanalega hefði það væntanlega
mikil áhrif á það hvort ungarnir næðu
flugi fyrir veturinn.
Við sjáum stundum álftarunga
sem verða eftir uppi á heiðum sem
tófan gæðir sér síðan á. Það tekur
lengri tíma fyrir álftarungana að kom-
ast á flug svo það er oftar sem þeir
verða eftir.“
En það voru ekki bara hreindýr og
gæsir sem þurftu að færa sig um set.
Einhver tófugreni lentu líka í lóninu
og þurfti rebbi að finna sér greni ann-
ars staðar. „En það sama gildir um
hana. Á meðan vetur og vor eru góð á
hún ekki í vandræðum með að koma
sér fyrir annars staðar. En það gæti
breyst á Snæfellsöræfum ef harðnaði
á dalnum.“ n
Dýralíf á framkvæmdasvæðinu
Kindur Umferð á svæðinu hefur
aukist og kindurnar ruglast stundum
og fara til byggða, halda að smala-
mennskan sé hafin.
Hreindýr Misstu
aðalburðarsvæði sitt og
helsta skjól. Þau færðu
sig austar.
Gæs Heiðargæsinni
heldur áfram að fjölga
en hún færði sig ofar á
snjóþyngra svæði og
verpir seinna en áður.
Hálslón Reynt var að ganga frá svæðinu með þeim hætti að hægt væri að njóta þess áfram.
Aðstæður hafa hins vegar breyst verulega og Skarphéðinn sér eftir landinu. mynd Emil þór sigurðsson
Á göngu um öræfin Útivistarfólk naut þess að ganga um svæðið áður en því var sökkt.
náttúruperlur Á svæðinu sem fór undir lónið voru margir fallegir staðir.
ósnortin náttúra
Hreindýrshræ á Kringilsár-
rana norðan Brúarjökuls.
Kringilsá og Jökulsá á
Brú voru hluti af því 57
ferkílómetra svæði sem
fór undir lónið.
„Ef menn fara til
dæmis óvarlega á
vélhjólum geta kindurnar
haldið að smalamennsk-
an sé hafin og rokið til
byggða.
Hávella Í gegnum tíðina
hefur verið hægt að sjá hávellu við
Lagarfljótið á sumrin en nú hefur
henni fækkað umtalsvert. Grugg
og skert fæðuskiluyrði gætu skýrt
það. Skúmum í farvegi Jökulsár á
Dal hefur líka fækkað.
Urriði Mun
minni fiskur er í
lóninu en áður,
en þar var helst
að finna urriða og
bleikju. Sumir telja
að fiskurinn sé
alveg að hverfa.