Náttúrufræðingurinn - 2009, Síða 12

Náttúrufræðingurinn
12
Fyrstu fjögur þrep aðferðarinnar
eru grunnrannsóknir sem unnar
eru vegna mats á þolmörkum
ferðamennsku. Í síðari þrepunum
(5–9) eru niðurstöður þeirra rann-
sókna nýttar af hagsmunaaðilum
(t.d. ferðaþjónustufyrirtækjum, Um-
hverfisstofnun og sveitarstjórnum). Í
því vinnuferli er tekin afstaða til þess
hverjar séu viðunandi breytingar af
völdum ferðamennsku, hvers konar
ferðamönnum og ferðamennsku
viðkomandi svæði getur hentað og
hvaða upplifun því er ætlað að veita.
Þegar stefna hefur verið mótuð
þarf að koma henni í framkvæmd
og fylgjast með þeim áhrifum sem
hún hefur. Í rannsókninni við Laka
er ekki stefnt að því að ljúka þessu
lokastigi vinnuferlisins enda aðrir
betur til þess fallnir. Gögnin og
þekkingin sem af verkefninu sprett-
ur ætti hins vegar að nýtast þeim
sem vinna að skipulagi svæðisins.
Afþreyingarrófið og mörk við-
unandi breytinga styrkja hug-
myndafræðina á bak við hug-
takið þolmörk ferðamennsku. Í
afþreyingarrófinu taka stjórnendur
svæðanna (t.d. þjóðgarðsvörður,
sveitarstjórn) afstöðu til þess hver
þolmörkin eigi að vera með hlið-
sjón af skoðunum ferðamanna og
ástandi umhverfisins. Þeir setja
fram markmið fyrir svæðið með
tilliti til þess umhverfis sem á
að vernda og þeirrar upplifunar
sem ferðamenn eiga að geta notið.
Uppbygging á svæðunum er þá í
samræmi við þau markmið sem
stjórnendur útivistarsvæðisins hafa
sett því.
Í fimmta þrepi líkansins um mörk
viðunandi breytinga er tekið tillit
til fleiri hagsmunaaðila en gert er
í afþreyingarrófinu því þar bætast
ferðaþjónustuaðilar í hópinn. Þessir
aðilar greina frá því fyrir hvers
konar ferðamenn og ferðamennsku
þeir vilja nýta viðkomandi svæði.
Þær upplýsingar nýta rannsakendur
svo með niðurstöðum þolmarka-
rannsóknanna og með hliðsjón af
afþreyingarrófinu.
Með þessu er í raun verið að skil-
greina markaðshluta og ákveða síð-
an hvaða svæði skuli markaðssetja
gagnvart ákveðnum markhópum. Í
fyrsta lagi felst skilgreining mark-
aðshluta í því að flokka núverandi
og hugsanlega gesti saman í hópa
(markaðshluta) þar sem gestir hafa
svipaðar væntingar, óskir og þarfir.
Síðan þarf að velja sem markhóp
þann markaðshluta sem býður upp
á mesta möguleika.34 Hægt er að
nota ýmsar breytur við að greina
ferðamenn, t.d. tegund ferða (hóp-
ferð, einstaklingsferð), einkenni
ferðamannanna (þjóðerni, aldur,
kyn) og viðhorf þeirra til ýmissa
þátta.34 Einnig má fara þá leið að
greina ferðamenn í hópa út frá
viðhorfum þeirra til umhverfisins
og byggist hinn svokallaði við-
horfskvarði (e. the purist scale) á
því, en hann hefur verið notaður
við skipulagningu ferðamennsku
á víðernum og náttúruverndar-
svæðum í Norður-Ameríku og á
Norðurlöndum.30,35–38 Anna Dóra
Sæþórsdóttir31,39 hefur einnig fjallað
um hvernig hægt er að skipuleggja
náttúruferðamennsku hér á landi
með hliðsjón af viðhorfskvarðanum.
Ferðamennska á
Lakasvæðinu
Tilgangur og markmið
Lakagígar og nágrenni var friðlýst
sem náttúruvætti árið 1971. Árið
2004 varð svæðið hluti af Skafta-
fellsþjóðgarði og vorið 2008 hluti
af Vatnajökulsþjóðgarði (4. mynd).
Á Lakasvæðinu kristallast tvenns
konar tengsl milli ferðamennsku og
umhverfis. Það eru sambúðartengsl
(e. symbiotic relationship), sem felast í
því að þjóðgarður er stofnaður til að
vernda fallega og stórbrotna náttúru
og til að auka efnahagslegan ávinn-
ing af ferðamönnum. Þegar svæði
er gert að þjóðgarði fær það aukna
athygli, aukið fjármagn til uppbygg-
ingar og betri kynningu. Það leiðir
til aukins fjölda gesta. Aukinn fjöldi
gesta getur hins vegar valdið um-
hverfisspjöllum. Í því koma fram
hin tengslin á milli ferðamennsku
og umhverfis, árekstratengslin (e.
relationship of conflicts) sem hljótast
af vaxandi vinsældum svæðisins.
Lakasvæðið endurspeglar þannig
þá togstreitu sem oft gerir vart við
sig milli hinna ólíku hagsmunaaðila
og var því valið hér sem tilviksrann-
sóknarsvæði til að þróa aðferðir sem
nýtast mættu til landnýtingaráætl-
unar fyrir ferðamennsku á hálendi
Íslands.
Meginmarkmið tilviksrannsóknar-
innar við Laka var að móta aðferðir
sem nýtast við mat á þolmörkum
ferðamennsku við þær séríslensku
aðstæður sem hér ríkja. Það var gert
með því að meta þolmörkin annars
vegar með hliðsjón af umhverfinu
og hins vegar með því að greina
viðhorf hagsmunaaðila á Lakasvæð-
inu (þ.e. ferðamanna, ferðaþjónust-
unnar og yfirvalda) til nýtingar og
framtíðaruppbyggingar svæðisins í
þágu ferðamennsku.
Rannsóknaaðferðir
Rannsókninni við Laka var skipt
upp í eftirfarandi fimm verkþætti til
að fá sem víðtækast yfirlit yfir alla
þætti ferðamennsku á svæðinu:
Fjöldi ferðamanna1. . Umferðartelj-
arar, sem fengnir voru hjá
Vegagerðinni, voru settir út á
fimm stöðum á Lakasvæðinu.
Þeir söfnuðu gögnum um
fjölda bifreiða á klukkustundar
fresti. Gögnin voru greind og út
frá þeim, ásamt svörum við
spurningalistum (sbr. 3. lið) þar
sem spurt var um fjölda ferða-
manna í hverri bifreið, mátti
reikna fjölda ferðamanna sem
komu á svæðið og að nokkru
leyti sjá ferðahegðun þeirra.
Þolmörk umhverfisins2. . Til þess
að meta áhrif ferðamanna á
umhverfi var þróað flokkunar-
kerfi og á grundvelli þess síðan
hannaður sérstakur ástands-
kvarði fyrir göngustíga og vegi.
Ástandskvarðinn var prufu-
keyrður á Lakasvæðinu og í
framhaldinu verður unnt að
nýta hann til að meta ástand
göngustíga og vega á öðrum
svæðum hálendisins. Ástands-
kvarðinn nær frá flokknum
núll, sem gefur til kynna gott