Náttúrufræðingurinn - 2009, Blaðsíða 66

Náttúrufræðingurinn
66
Vetrarís á Þingvallavatni
– gagnlegur veðurfarsmælir
Einar Sveinbjörnsson
Í venjulegu árferði leggur Þingvallavatn snemma í janúar og ís helst á vatn-
inu í nokkrar vikur, stundum fram í apríl. Fá dæmi eru um íslausa vetur
á Þingvallavatni, en þó er vitað um tvö tilvik á þriðja áratug síðustu aldar.
Frá síðustu aldamótum hefur það síðan gerst í tvígang að vatnið hefur alls
ekki lagt og þriðja veturinn stóð ísinn aðeins við í nokkra daga. Ísleysi,
sem og seinkun ísmyndunar síðustu árin frá því sem áður var, verður að
einhverju leyti rakið til hlýnandi veðráttu síðasta áratuginn eða svo.
Náttúrufræðingurinn 78 (1–2), bls. 66–76, 2009
Inngangur
Sigurjón Rist vatnamælingamaður
áratugum saman athugaði lengi
vatnshag Þingvallavatns á sinni
tíð (1. mynd). Sér til fulltingis hafði
hann Guðmann Ólafsson bónda á
Skálabrekku í Þingvallasveit. Guð-
mann annaðist vatnshæðarmæli á
bökkum Þingvallavatns og skráði
hjá sér samviskusamlega allar
breytingar í umhverfi vatnsins, m.a.
ískomur og ísabrot. Saman gerðu
þeir Sigurjón og Guðmann grein
fyrir rennslisháttum og ísalögnum
Þingvallavatns í grein í Náttúru-
fræðingnum árið 1986.2 Byggðist
hún á ítarlegri skýrslu þeirra, Ísar
Þingvallavatns, sem varðveitt er á
bókasafni Orkustofnunar. Skýrsla
þeirra Sigurjóns og Guðmanns er
höfð hér til hliðsjónar og bætt við
upplýsingum um ísafar vatnsins
frá árinu 1986. Hörður Guðmanns-
son tók við eftirliti með umhverfi
vatnsins að föður sínum gengnum
og hefur skráð hjá sér ísakomur
og ísalausnir á vatninu. Hörður
hefur því til viðbótar miðlað af
reynslu sinni og þekkingu á stað-
bundnum veðurháttum umhverf-
is Þingvallavatn. Það óhapp varð
að bærinn á Skálabrekku brann til
1. mynd. Sigurjón Rist að loknum degi við mælingar á Þingvallavatni undan Skála-
brekku. Í æviminningum Sigurjóns, Vadd’út í, sem Hermann Sveinbjörnsson skráði,er
mynd þessi ranglega sögð vera frá Þórisvatni.1 – Sigurjón Rist hydrologist (1917–1994)
at Þingvallavatn. Ljósm./Photo: Eberg Elefsen.
Ritrýnd grein