Náttúrufræðingurinn - 2009, Blaðsíða 10

Náttúrufræðingurinn
10
O’Reilly25 telur að það sé einkum
tvennt sem áhrif hafi á þolmörk
ferðamennsku, annars vegar ein-
kenni ferðamanna og hins vegar
einkenni hvers ferðamannastaðar.
Einkenni ferðamanna eru t.d. hvatar,
viðhorf og væntingar þeirra, hversu
lengi þeir dvelja, hvaða afþreyingu
þeir stunda og hversu ánægðir þeir
eru. Þessi atriði skipta máli við mat
á þolmörkum ferðamennsku vegna
þess að þau marka þau áhrif sem
ferðamenn hafa á dvalarstaðinn. Íbú-
arnir og sú samfélagsgerð sem þeir
búa við er meðal þess sem einkennir
sérhvern ferðamannastað og stjórnar
því hversu mikill ávinningur verður
af komu ferðamanna og hefur þar
með áhrif á hver þolmörk heima-
manna gagnvart ferðamönnum eru.
Hversu þróuð ferðamennskan er
hefur einnig áhrif á þolmörk ferða-
mennsku. Sama á við um náttúrlegt
umhverfi staðarins og þá ferla sem
eru að verki í náttúrunni.
Hugtakið þolmörk ferðamennsku
hefur sætt gagnrýni fyrir að vera
huglægt og að umrædd mörk geti
verið óljós.26,27,28 Sem dæmi um
það má nefna að einstaklingar hafa
mjög mismunandi skoðun á hvað
sé óviðunandi skerðing á upplifun.
Einnig eru skiptar skoðanir meðal
ferðamanna, heimamanna, ferða-
þjónustuaðila, stjórnenda svæðanna
og jafnvel vísindamanna um það
hversu mikil neikvæð áhrif ferða-
mennsku mega vera áður en þol-
mörkum er náð. Notkun hugtaksins
þolmörk ferðamennsku verður jafn-
framt enn erfiðari á skipulögðum
ferðamannastöðum vegna þess að
með frekari uppbyggingu innviða
má oft draga úr neikvæðum áhrif-
um ferðamennsku. Við það breytist
hins vegar ásýnd landsins og það
getur fallið ferðamönnum misvel.
Því hefur verið bent á að til að nota
megi hugtakið þolmörk um skipulag
ferðamannastaða sé nauðsynlegt að
fyrir liggi skýr markmið um það
fyrir hvers konar ferðamennsku á
að nýta viðkomandi svæði, hvaða
upplifun því sé ætlað að veita, hver
markhópurinn eigi að vera og
hversu mikil breyting á umhverf-
inu sé viðunandi.23,24,27,28,29 Þrátt
fyrir þessar takmarkanir er hugtakið
gagnlegt til að átta sig á áhrifum
ferðamennsku og samspili ýmissa
þátta hennar. Notagildi hugtaksins
felst fyrst og fremst í því að veita
sýn á stöðu mála og draga fram þá
þætti sem hægt er að hafa áhrif á til
að koma í veg fyrir að þolmörkum
svæðisins verði náð.
Afþreyingarrófið
Í Bandaríkjunum og víðar í heimi-
num þar sem þolmörk ferða-
mennsku hafa verið rannsökuð hefur
einnig verið stuðst við svokallað
afþreyingarróf (e. recreation opportu-
nity spectrum) við stefnumótunar- og
skipulagsvinnu í þjóðgörðum og
víðernum. Þá er umhverfið skoðað
í heild og dregnir fram mismun-
andi möguleikar til afþreyingar á
því svæði sem til athugunar er og
myndast þá eins konar róf afþrey-
ingarmöguleika. Gert er ráð fyrir
mismikilli uppbyggingu eftir því
hvaða tegund ferðamennsku hentar
náttúrlegu umhverfi hvers staðar og
eftir þeirri upplifun sem skipulags-
yfirvöld telja að bjóða eigi ferða-
mönnum.30,31 Gengið er út frá þeirri
forsendu að ferðamenn séu mismun-
andi og sækist eftir fjölbreytilegri
upplifun; þá þörf verði að uppfylla
í mismunandi umhverfi því ekkert
svæði geti né eigi að bjóða upp á allt
fyrir alla. Við skipulag landnýtingar
til útivistar eru þessi sjónarmið höfð
að leiðarljósi og í samræmi við það
er leitast við að viðhalda fjölbreyti-
leika þeirra svæða sem ferðamenn
hafa úr að velja. Búnir hafa verið til
nokkrir flokkar útivistarsvæða eftir
ROS-
flokkun Víðerni
Lítt snortið
Engin vélknúin
umferð
Lítt snortið
Vélknúin umferð
leyfð
Náttúrulegt
Vegir Dreifbýli
Lýsing á
landslagi
Stórt ósnortið
svæði.
Eingöngu
mannvirki nauð-
synleg vegna
náttúruverndar.
Engin þjónusta
við almenning.
Meðalstórt svæði,
að mestu ósnortið.
Aðstaða fyrir nátt-
úruverndarstarf-
semi og öryggi
vegfarenda.
Meðalstórt svæði,
að mestu ósnortið.
Aðstaða fyrir nátt-
úruverndarstarf-
semi og öryggi
vegfarenda.
Náttúrulegt
umhverfi.
Nýting náttúru-
auðlinda í sátt við
umhverfið.
Lágmarksaðstaða
fyrir vegfarendur.
Náttúrulegu
umhverfi breytt.
Nýting náttúruauð-
linda auðsjáanleg.
Aðstaða og þjónusta
á völdum svæðum
fyrir mikinn fjölda
notenda.
Stjórnun
land-
svæðis
Umferð vélknú-
inna ökutækja
bönnuð.
Umferð vélknú-
inna ökutækja er
að öllu jöfnu ekki
leyfð.
Boð og bönn til
staðar en eru lítils-
háttar.
Umferð vélknú-
inna ökutækja
leyfð.
Eftirlit á svæði
veitir fólki öryggis-
tilfinningu.
Mikil umferð
vélknúinna öku-
tækja.
Mannvist Fáir gestir. Margir gestir.
2. tafla. Róf afþreyingarmöguleika.28 – The Recreation Opportunity Spectrum.