Náttúrufræðingurinn - 2009, Blaðsíða 71

71
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
brotnaði upp og það endurtók sig
nokkrum dögum síðar. Sá þunni ís
sem þá myndaðist brotnaði einnig
upp í næsta stormi. Þess má geta
að árabilið 1988–1995 er kennt við
jákvæðan fasa svokallaðrar Norður-
Atlantshafssveiflu (NAO), en sam-
fara honum er lægðagangur hér
við land með meira móti og fjöldi
vindasamra daga eftir því.
Samanburður veðurfars
ísleysisárin 2003 og 2006
við 1923 og 1929
Það má segja að veturinn 2005/06
hafi verið tvískiptur. Fram eftir
hausti var veðráttan umhleypinga-
söm og í kaldara lagi, en þegar kom
fram í desember brá til betri tíðar.
Kaflar með mildu lofti úr suðri
komu hver á eftir öðrum það sem
eftir lifði vetrar og varla er hægt
að tala um að nokkru sinni hafi
gert norðanátt að ráði. Eina hret
vetrarins sem orð er á gerandi kom
um miðjan febrúar, en að því loknu
snerist vindur umsvifalaust aftur
til sunnanáttar með vetrarhlýind-
um. Febrúarmánuður reyndist vera
sá hlýjasti á Þingvöllum í 40 ár.
Haustið 2002 var óvenjulega hlýtt
og desember það ár einn sá hlýjasti
sem vitað er um á landinu frá upp-
hafi mælinga.15 Eftir áramótin hélst
þíða áfram meira og minna fram yfir
miðjan janúar, en þá gerði kuldakast
í nokkra daga. Ekki lagði vatnið
í kjölfar þess, því væntanlega var
vatnsbolurinn ekki nægjanlega kald-
ur fyrir ísmyndun um leið og vind
lægði. Síðan hlánaði á nýjan leik
og febrúar og mars voru með allra
hlýjasta móti. Frá upphafi mælinga
á Þingvöllum (1934) hefur aldrei
verið jafnhlýtt að samanlögðu frá
nóvember til mars.7 Yfirleitt er sam-
anlagður meðalhiti þessara mánaða
undir frostmarki, en fyrir kemur að
hann er örlítið yfir frostmarki að
jafnaði einu sinni á áratug. Veturinn
2002/03 var meðalhitinn hins vegar
1,9°C og vart nokkrar forsendur
fyrir því að vatnið legði í slíkri tíð.
Haustið 1922 voru mildar suðlæg-
ar áttir ríkjandi og veðráttan í nóv-
ember og desember í mildara lagi á
landinu.15 Eftir áramót brá til kaldari
veðráttu, þá var vindasamt og vest-
lægar áttir með éljaveðri ríkjandi. Í
slíku veðurlagi er öldugangur og
ókyrrð á Þingvallavatni. Í lok janúar
kólnaði suðvestanlands með stilltu
veðri og skilyrði voru hagfelld fyrir
ísmyndun. Líkast til hefur þessi tími
verið of skammur því strax í febrúar
varð vindasamt á ný og frekar mild
veðrátta fram á vor. Mars 1923 þótti
þannig óvenjuhlýr á landinu.15 Í
Reykjavík er hann sá fimmti eða
sjötti hlýjasti frá upphafi samfelldra
hitamælinga, sem ná aftur til 1866.
Veturinn 1928/29 var í svipuðum
flokki, hiti yfir meðallagi um haust-
ið og í janúar, febrúar og mars var
einmunatíð og lengst af vetrarhlý-
indi.15 Samanburður í Stykkishólmi
sýnir glöggt að veturnir 1928/29 og
2002/2003 eru mjög sambærilegir;
meðalhiti allra mánaðanna frá nóv-
ember til mars var yfir frostmarki og
er það óvenjulegt. Í yfir 150 ára sögu
hitamælinga í Stykkishólmi hefur
það aðeins gerst þrisvar, veturinn
1941/42 auk vetranna sem áður er
getið.
Varmatap vatnsins
á haustin
Að sumrinu veldur inngeislun sólar
því að Þingvallavatn hlýnar. Geisl-
ar sólar eru sterkastir á sýnilega
sviðinu en vatnsflöturinn speglar
eða endurkastar til baka verulegum
6. mynd. Endurkast (A) sólarljóss frá vatnsfleti er lítið þegar sól
er hátt á lofti, en það eykst til muna með lækkandi sólarhæð. Þegar
sólarhæð er minni en 10° endurkastast bróðurpartur, eða meira en
90%, þess litla sólarljóss sem lendir á Þingvallavatni. – Depend-
ence of water-surface albedo on the altitude of the Sun. Teikn./
Drawing: Þórunn Jónsdóttir (eftir/based on Budyko8).
7. mynd. Yfirborð Þingvallavatns líkt og annarra stöðuvatna hlýnar
af tveimur ólíkum þáttum geislunar. Annars vegar gerist það fyrir
áhrif sólarljóss (Qs) og hins vegar geislar andrúmsloft og einkum þó
ský frá sér (Qh) innrauðum bylgjum. Sá þáttur hefur verulega þýð-
ingu fyrir allan geislunarbúskap. Þingvallavatn sendir frá sér geisla
á innrauða sviðinu jafnt daga sem nætur (I) og er það háð yfirborðs-
hita hverju sinni. – Energy balance of Llake Þingvallavatn. Teikn./
Drawing: Þórunn Jónsdóttir.