Náttúrufræðingurinn - 2009, Qupperneq 50

Náttúrufræðingurinn
50
afkoma unga hafa hafa verið metn-
ar þar.43 Stofninn er langt undir
sögulegum mörkum og því er talið
ólíklegt að búsvæða- eða fæðufram-
boð haldi stofninum niðri. Búsvæð-
abreytingar hafa einskorðast við
lítinn hluta hins þekkts útbreiðslu-
svæðis.40 Lífslíkur unga eru svip-
aðar og hjá öðrum andategundum
og því virðist ólíklegt að afkoma
unga haldi stofninum niðri.44
Blikönd
Blikönd (6. mynd) er minnst þessara
tegunda og þótt hún tilheyri sér-
stakri ættkvísl er hún flokkuð með
æðaröndum á grundvelli útlitsein-
kenna kvenfugls og unga.14 Blikönd
sker sig nokkuð úr meðal æðar-
anda í hegðun og útliti, þykir líkjast
gráöndum (Anatini) því hún tekur
fæðu úr yfirborði líkt og þær.20
Heimsstofninn er talinn hafa
dregist saman úr 400.000–500.000
fuglum skömmu fyrir 1970 í um
220.000 fugla undir aldamótin 2000.
Evrópski vetrarstofninn var talinn
vera 30.000–50.000 fuglar upp úr
1990, en þá var stofninn álitinn
traustur. Nú er álitið að evrópski
vetrarstofninn hafi minnkað um
65% úr því sem var fyrir tæpum
tveimur áratugum.45 Blikönd var
sett á válista í Norður-Ameríku árið
199746 og skráð sem tegund í yfirvof-
andi hættu af Alþjóðanáttúruvernd-
arráðinu (IUCN) árið 2005.47 Til
samanburðar eru hinar þrjár æð-
arendurnar skráðar sem í nokkurri
hættu (e. least concern).48,49,50
Áhrif mannsins
Umsvif mannsins hafa veruleg
áhrif á æðarendur líkt og flesta
aðra fugla. Þessi áhrif eru af tvenn-
um toga. Annars vegar bein áhrif
vegna nýtingar (veiði, eggjataka,
dúntekja) og hins vegar óbein áhrif,
t.d. vegna mengunar eða vegna
drukknunar í netum. Sökum ein-
angrunar stofnanna vantar oft betri
upplýsingar um áhrif þessara þátta
á lýðfræði æðaranda.
Hérlendis hefur æðarfugl verið
alfriðaður síðan 1849 auk þess
sem eggjataka hefur verið bönnuð
öðrum en landeigendum síðan 1787
vegna þess að fuglinn er nýttur til
dúntekju.24 Auk þess er skylt að
skilja fjögur egg eftir í hreiðri51 og
þess því varla að vænta að eggjataka
hérlendis hafi mikil áhrif á æðarfugl
sem verpur yfirleitt 4–5 eggjum.52
Dúntekja var stunduð í Noregi fram-
an af 20. öldinni og er enn stunduð
í litlum mæli, t.d. í Tromsø-fylki en
þar tóku menn einnig eggin lengst
af.25 Dúntekja lagðist af í Finnlandi
eftir 18. öld.53
Flestir stofnar æðaranda hafa
verið veiddir lengst af, einkum
æðarfugl og æðarkóngur.8,17 Báðar
tegundirnar eru veiddar af inúít-
um í Norður-Ameríku og Græn-
landi.3,17,37 Veiðar eru taldar hafa
valdið fækkun æðarfugla og æðar-
kónga á Vestur-Grænlandi á 20.
öld8,37 enda fækkaði þeim helst
nærri byggð.33 Á árunum 1980–
1990 voru skotnir rúmlega 130.000
æðarfuglar ár hvert í Danmörku og
tegundin er hefðbundin villibráð
víða við Eystrasalt.10 Margir stofn-
ar æðarfugls í Kanada hafa verið
taldir ofveiddir, t.d. við Nýfundna-
land og Labrador.17 Hrognkelsa-
veiði fer fram á grunnslóð sem er
einnig fæðusvæði æðarfugla.37,54
5. mynd. Gleraugnaæður, Somateria fischeri, bliki. – Spectacled Eider male. Ljósm./Photo: Stig Frode Olsen.