Náttúrufræðingurinn - 2009, Qupperneq 3

3
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Þeir umgengust landið af virðingu
og vistkerfin fengu að þroskast og
dafna í samræmi við þær umhverfis-
aðstæður sem ríktu á hverjum stað.
Það er hins vegar með ólíkindum
hve búskaparhættir framandi landa
hafa haft mikil eyðileggjandi áhrif á
viðkvæma náttúru landsins.
Fram að tíma innflytjendanna
hafði landið aldrei kynnst dýrum
með hófa eða klaufir. Stórar hjarðir
sauðfjár og nautgripa spruttu fljótt
upp eftir að nýir íbúar höfðu rutt
í burtu þeim sem fyrir voru og
eigendur þessara innfluttu gripa
urðu fljótt ríkir. Beitarbúskapur
örfárra kynslóða gæti þó hafa
kostað þjóðina margfalt meira en
það sem hún á eftir að vinna sér
inn á æviskeiðum enn fleiri kyn-
slóða. Jarðvegseyðingin og glötun
búsvæða vegna innflutnings sauð-
fjár og nautgripa (að ekki sé talað
um álag vegna milljóna geita, svína,
kanína, asna, hesta og úlfalda sem
reika um strjálbýl svæði) hefur
orsakað hrun í stofnum innlendra
tegunda. Saga Ástralíu er því dapur-
leg þegar útrýming tegunda er
annars vegar. Síðan Evrópumenn
námu þar land hafa 27 tegundir
horfið alveg og 1500 tegundir fugla,
skriðdýra, froska og spendýra eru í
hættu. Sama er að segja um menn-
ingararfinn. Hann er nú rústir einar
og af rúmlega 250 tungumálum sem
frumbyggjarnir töluðu lifa aðeins
fá eftir.
Á þeim slóðum í Vestur-Ástralíu
sem höfundur greinarinnar The
Silent Land lýsir var einnig ofur
viðkvæmt land brotið til ræktunar.
Sums staðar þar sem nú ríkir auðn
og þögn var fyrir aðeins 100 árum
skóglendi með mikilli líffræðilegri
fjölbreytni. Með stuðningi stjórn-
valda voru þessir skógar ruddir og
brenndir til að rýma fyrir akuryrkju
Andrés Arnalds,
fagmálastjóri Landgræðslu ríkisins
Náttúruvernd á Íslandi er um margt
brotakennd. Hún snýst oftast um
„eyjur í hafi eyðileggingar“, svo notað
sé einkar lýsandi orðalag Rogers
Crofts, fyrrverandi framkvæmda-
stjóra Scottish Natural Heritage, á
Umhverfisþingi fyrir nokkrum
árum.
Eitt af þeim fjölmörgu verkefnum
sem Íslendingar þurfa að leggja
meiri áherslu á er að endurheimta
frjósemi lands og virkni vistkerfa
eftir þá gífurlegu landhnignun sem
orðið hefur á liðnum öldum. Þetta
verk er svo risavaxið að það verð-
ur ekki unnið með fullnægjandi
hætti nema samfélög á viðkomandi
svæðum taki öflugan þátt í því.
Sveitarfélög, landeigendur, bændur
og aðrir hagsmunaaðilar, áhugafólk
og ýmis samtök þurfa að vera hér
í forystuhlutverki enda eru þessir
aðilar næst þeim vanda sem leysa
þarf og lausnirnar því einnig í þeirra
höndum. Þetta lögmál gildir reynd-
ar um alla náttúruvernd. Það getur
einnig verið hollt að líta til annarra
landa, því hliðstæður í vandamálum
og lausnum eru oft miklar.
Í ástralska tímaritinu The Monthly
birtist nýverið áhrifamikil grein
eftir Tim Winton um landhnignun
og endurreisn búsvæða fyrir gróður
og dýralíf (mynd bls. 4). Hann
fjallar þar um hluta af því mikla
endurreisnarstarfi sem unnið er á
vegum samtaka og einstaklinga í
Ástralíu til að bæta fyrir gífurlega
eyðileggingu landkosta sem orðið
hefur á þeim skamma tíma sem lið-
inn er frá því landnám Evrópubúa
hófst þar. Þeir fluttu með sér þá
búskaparhætti sem þeir þekktu
best og sömuleiðis margvíslegar
jurtir, tré og dýr sem þeir voru
vanir frá sínum heimkynnum. Í
60.000 ár höfðu frumbyggjar lands-
ins búið í fullri sátt við náttúruna.
og annarri ræktun. Viðkvæm mold-
in varð þá berskjölduð og glataði
fljótt frjósemi sinni. Þá hófst mikill
austur tilbúins áburðar sem leiddi
tvær kynslóðir bænda í gegnum
þá tálsýn að búskapur þeirra væri
stundaður með sjálfbærum hætti.
Gott tíðarfar og hátt verð fyrir
afurðir varð til þess að ræktunin
teygði sig inn á æ viðkvæmara land.
Svo gaf landið eftir og nú hjarir þar
eftir aðeins stöku bóndi.
Í Ástralíu er nú lögð gífurlega
mikil áhersla á að vernda og endur-
reisa þau vistkerfi sem höfðu lagað
sig að landinu í aldanna rás. Varð-
veisla og endurheimt mikilvægra
búsvæða nýtur þar sívaxandi krafta
frjálsra félagasamtaka og einstakl-
inga sem vinna mikið sjálfboðastarf.
Einnig færist í vöxt að áhugasamir
aðilar kaupi land af bændum til
að létta af beitaránauð og bæta
skilyrði fyrir innlendar tegundir
plantna og dýra.
Sterkustu samtökin á þessu sviði
eru Australian Wildlife Conserv-
ancy. Þau ruddu brautina með því
að kaupa sauðfjárbýlið Mt. Gibson
árið 2001 en það er 130 þúsund
hektarar. Þar nutu þau stuðnings
breska milljarðamæringsins Martins
Copley. Samtök og einstaklingar
hafa nú keypt samtals sex milljónir
hektara (jafngildir um 60% af stærð
Íslands) gagngert til að endurreisa
innlend vistkerfi. Þetta undirstrikar
mikilvægi frjálsra félagasamtaka
í umhverfisvernd, en Íslendingar
hlúa því miður ekki nægilega vel að
slíku. Ástralskir bændur eru einnig
framarlega í þessu mikilvæga starfi
og fá til þess m.a. öflugan stuðning
frá ríkisvaldinu.
Hið þögla land