Náttúrufræðingurinn - 2009, Qupperneq 41

41
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
3. mynd. Tennur úr sjö ára hvítabirni. –
Teeth from a seven year old polar bear.
Ljósm./Photo: Karl Skírnisson.
Lífssaga hvítabjarna
Síðustu áratugi hafa sérfræðingar,
bæði austan hafs og vestan, kynnst
lífsháttum hvítabjarna eftir að hafa
fangað þá og merkt með sendi-
tækjum. Þannig hefur verið hægt,
iðulega með hjálp gervitungla, að
fylgjast langtímum saman með til-
teknum einstaklingum. Jafnframt
hafa fjölmörg dýr verið fönguð og
útbúin með merkjasendum (e. trans-
ponder) auk þess sem auðkennis-
númer hafa verið tattóveruð á varir.
Á seinni árum hafa menn tekið til
við að kanna hvort mynstur lína í
beinlímslagi tannróta þessara dýra
endurspegli á einhvern hátt lífs-
sögu einstaklinganna, til dæmis
tímgunarsögu.18,19 Nýlegar athug-
anir frá Hudson-svæðinu í Kanada
hafa sýnt að beinlímslagið þykknar
marktækt hægar árin sem húnar
fylgja mæðrunum miðað við árið
sem þær tímguðust, gengu með og
eignuðust afkvæmin.18 Þessi fræði
eru heldur ónákvæm en munu
væntanlega skýrast betur eftir því
sem fleiri merktir einstaklingar með
þekkta lífssögu verða rannsakaðir.
Við eðlilegar aðstæður tekur
tímgunarferill birna í Austur-Græn-
lands- og Svalbarðastofnunum þrjú
ár.5 Álagið á móðurina á þessum
tíma breytist mikið milli ára. Veltum
því aðeins fyrir okkur hvernig þetta
álag er líklegt til að endurspeglast
í árhringjum á tannrótum. Byrjum
á árinu þegar birnan skríður í híði
í vetrarbyrjun til að ala þar húna í
desember. Árið sem þetta gerist er
líklegt að ljóst, breitt lag hafi náð að
myndast eftir að síðustu afkvæmi
birnunnar höfðu verið vanin und-
an. Eftir að það gerist fær birnan
væntanlega næði til að fita sig við
kópaveiðar á útmánuðum, ótrufluð
af húnunum. Seinnipart vetrar eða
um vorið makast hún, en nýlegar
rannsóknir hafa sýnt að í Austur-
Grænlandsstofninum makast dýrin
á tímabilinu frá lokum mars til loka
maí.8 Sumarið notar birnan til að
undirbúa sig fyrir fæðingu húnanna
og fyrirhugaða híðisdvöl. Á eftir
þessari hlutfallslega breiðu, ljósu
línu má vænta áberandi, dökkrar
línu sem endurspeglar álagið á
birnuna samfara hinni eiginlegu
meðgöngu (um 2 mánuðir), fæð-
ingu húnanna og margra mánaða
föstutíma þegar birnan mjólkar
af sér öll hold og gengur meðal
annars á kalkforða líkamans. Oft-
ast yfirgefa birnurnar híðið ekki
fyrr en komið er fram í mars eða
apríl. Búast má við að næsta ljósa
lína sé hlutfallslega mjórri en sú
sem myndaðist árið áður og líklegt
er að næstu tvær vetrarlínur séu
svipaðar, en sumarlínan þar á milli
lík þeirri frá árinu áður. Og þannig
koll af kolli svo lengi sem birnan
tekur þátt í tímgun. Ef birnan miss-
ir húnana einhverra hluta vegna
styttist tímgunarferillinn, því að
strax næsta vor á eftir makast hún
að nýju.5
Skagabirnan
Dökku, mjóu rákirnar sem taldar eru
endurspegla vetrarlínur í tannrótum
birnunnar sem tók land á Skaga í
júní 2008 voru 14, þannig að hafi rétt
verið talið og skýr vetrarlína mynd-
ast fyrir hvert ár ævinnar var birnan
komin á 15. ár (4. mynd) því fæðing-
artími ísbjarna er yfirleitt miðaður
við 1. janúar. Mestrar ónákvæmni
gætir á fyrstu aldursárum dýrsins.
Til dæmis er óljóst hvort ógreinileg
lína næst tannbeininu (merkt a á 4.
mynd) endurspeglar veturinn þegar
dýrið var eins árs eða hvort lína sem
merkt er 2 er aukalína sem gæti
hafa myndast við eitthvert ótilgreint
álag að vori eða sumri.
Sérstaklega var gefinn gaumur
að mynstrinu sem rakið var hér að
ofan og talið rökrétt að búast mætti
við að sjá innan hvers tímgunar-
ferils (breitt, ljóst lag innan við þrjár
vetrarlínur þar sem sú fyrsta, línan
sem endurspeglar híðisveturinn, er
mest áberandi). Þrjú slík svæði sáust
í beinlímslaginu þannig að álitið er
að birnan hafi þrisvar eignast af-
kvæmi. Svo virðist sem birnan hafi
í öllum tilvikum náð að ala húna
sína upp, því að tímgunarferillinn
virtist í öllum tilvikum hafa tekið
þrjú ár. Sé sú tilgáta rétt lauk birn-
an við uppeldi síðasta eða síðustu
húnanna skömmu áður en hún
lagði upp í sundið til Íslands.20,21
Athygli vekur hversu áþekkar
hver annarri línurnar eru sem tald-
ar eru endurspegla híðisveturna
(auðkenndir með H á 4. mynd). Ein
lína til viðbótar líkist óneitanlega
mjög þessum áætluðu híðisvetrar-
línum en það er vetrarlínan sem
myndaðist þegar talið er að dýrið
hafi verið 5 ára (4. mynd). Vegna
þessa er hugsanlegt að birnan hafi
í raun og veru lagst í híði þennan
vetur og alið þar afkvæmi fimm
ára gömul. Húnarnir hafi þó ekki
lifað og birnan þess vegna náð að
tímgast á ný um vorið. Af þessum
sökum er áætlaða híðislínan (H)
auðkennd með spurningarmerki.
Vel er þekkt að birnur í stofninum
við Austur-Grænland eignast sín
fyrstu afkvæmi fimm ára gamlar og
rennir það stoðum undir tilgátuna.8
Skagabjörninn
Dökku rákirnar sem taldar eru endur-
spegla vetrarlínur í birninum sem
tók land á Skaga í byrjun júní 2008
voru að minnsta kosti 22 (5. mynd)
þannig að hann er talinn hafa verið
kominn á 23. ár, að minnsta kosti,
þegar hann synti til landsins. Til
viðbótar sjást sex ógreinilegri línur
sem flestar eru þó álitnar vera
millilínur frá hlýju mánuðum árs-
ins, þótt ekki verði útilokað að
sumar hverjar gætu endurspeglað