Náttúrufræðingurinn - 2009, Qupperneq 46

Náttúrufræðingurinn
46 Náttúrufræðingurinn 78 (1–2), bls. 46–56, 2009
aÆðarfugl, æðarkóngur, gleraugnaæður og blikönd mynda saman yfirættkvíslina Somatereae, sem tilheyrir deildinni Mergini. Lagt er til að þessi hópur nefnist
æðarendur á íslensku.
Æðarendur:
ástand og stjórnun stofna
Stofnar sjófugla eru mikið til umræðu vegna hugsanlegra áhrifa yfirstand-
andi loftslagsbreytinga. Æðarendura (Somatereae) eru fjórar tegundir
sjófugla sem allar byggja afkomu sína á hafinu kringum norðurheimskaut.
Flestir stofnar æðaranda hafa átt undir högg að sækja þótt á því séu
undantekningar, t.d. æðarfuglinn (Somateria mollissima) hérlendis. Aðrar
tegundir eru æðarkóngur (S. spectabilis), gleraugnaæður (S. fischeri) og
blikönd (Polysticta stelleri). Flestir stofnar æðaranda eru veiddir, einkum
æðarfugl og æðarkóngur þar sem ofveiði hefur verið kennt um hnignun
stofna. Allar fjórar tegundirnar búa við svipað álag af umsvifum mannsins,
svo sem ofveiði, drukknun í fiskinetum, mengunarslys, þrávirk eiturefni og
loftslagsbreytingar. Hlýnun jarðar gæti einnig aukið tíðni ofsaveðra á norð-
lægum slóðum. Búsvæði æðaranda gætu því breyst til hins verra, þó svo
að minnkandi vetrarís og hraðari vorbráðnun hans gæti reynst varpfuglum
vel. Hlýnun gæti verið jákvæð staðbundið (a.m.k. í einhvern tíma) þó
að hnattrænu áhrifin valdi á endanum stórfelldum búsvæðabreytingum.
Lífslíkur andarunga eru oft litlar fyrstu dagana því að þeir eru viðkvæmir
fyrir áhrifum veðurs, næringarskorts og afráns á þessu stigi. Fremur fáar
vísbendingar eru þó um það að afkoma unga hafi áhrif á stofnstærð
æðaranda, því meðal langlífra tegunda eru lífslíkur fullorðinna oftast
mikilvægastar fyrir stöðugleika stofns. Rannsóknarefni framtíðarinnar
eru næg, enda eru framtíðarhorfur æðaranda háðar yfirvofandi umhverfis-
breytingum og aðförum manna á útbreiðslusvæði þeirra.
Jón Einar Jónsson, Ævar Petersen, Arnþór Garðarsson
og Tómas G. Gunnarsson
Inngangur
Norðurskautið og aðliggjandi
svæði eru heimkynni dýra sem
eru aðlöguð köldu og vindasömu
loftslagi.1,2 Þar á meðal eru stofnar
sjófugla og andfugla sem sumum
hverjum er hætta búin sökum lofts-
lagsbreytinga.3,4 Loftslagsspár sýna
að veðurfar muni breytast einna
mest á nyrstu breiddargráðum jarð-
ar.5,6 Heimskautasvæðin eru þegar
undir álagi af fiskveiðum, olíuleit
og sjóflutningum.3 Bráðnun íss
kringum norðurskautið fær menn
til að horfa þangað í auðlindaleit
sem og til sjóflutninga um Íshafið
sem áður var ófært sökum hafíss.
Stofnstærð langlífra tegunda er
mest háð lífslíkum fullorðinna þar
sem einstaklingar verða kynþroska
nokkurra ára gamlir og koma fáum
Ritrýnd grein
1. mynd. Æðarfugl, Somateria mollissima, kolla. – Common Eider female. Ljósm./Photo: Snorri Sævarsson.