Náttúrufræðingurinn - 2009, Síða 31

31
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
varir drápu það með því að snara
það og hífa um borð í bát sinn. Mikil
og heit umræða varð í kjölfar þessa
atburðar sem leiddi til þess að ný
heildarlög um vernd, friðun og veið-
ar á villtum fuglum og spendýrum
(nr. 64/1994) voru sett árið 1994, en
í lögunum er sérstaklega fjallað um
friðun hvítabjarna á Íslandi. Þar er
lagt bann við veiðum hvítabjarna á
sundi eða á hafís, en heimilt er að
fanga lifandi birni og flytja þangað
sem ekki stafar hætta af þeim. Þó
er heimilt að fella hvítabirni ef þeir
ógna fólki eða búfénaði.
Um miðja síðustu öld voru hvíta-
birnir réttdræpir hvar sem var í
heiminum og á þeim stunduð mikil
sportveiði. Talið er að heimsstofninn
hafi verið um 5000 dýr þegar Sov-
étmenn friðuðu hvítabirni árið 1956.
Fleiri þjóðir fylgdu í kjölfarið og frá
1966 var farið að friða mismunandi
stofna og leiddi það síðan til alfrið-
unar 1973. Grænlendingar hófu þó
ekki verndunaraðgerðir fyrr en árið
1994 og í janúar árið 2006 gengu í
gildi lög sem ákvörðuðu veiðikvóta
frumbyggja. Árið 2008 settu Banda-
ríkjamenn hvítabjörninn á lista yfir
dýr í útrýmingarhættu.
Frumbyggjum er heimilt að veiða
ákveðinn fjölda dýra á ári hverju
samkvæmt svokölluðum frum-
byggjakvótum. Talið er að allt að
1000 dýr séu felld á ári hverju á
grundvelli þeirra kvóta. Til dæmis
er heimilt að fella um 50–60 dýr úr
Austur-Grænlandsstofninum á ári
hverju.
Landganga hvítabjarna
í Skagafirði í júní 2008
„Þverárfjallsbjörninn“
Það var miðvikudagsmorguninn
3. júní að fréttir bárust af því að
sést hefði hvítabjörn við svonefnd-
an Þverárfjallsveg í Skagafirði (1.
mynd). Eðli málsins samkvæmt fór
þessi frétt eins og eldur í sinu á
öldum ljósvakans og fólk flykktist
að úr nærliggjandi byggðarlögum.
Allir vildu jú sjá hvítabjörninn. Lög-
reglu barst tilkynningin seinna en
almenningi og gat því ekki tryggt
vettvanginn. Mikill fólksfjöldi var
samankominn á svæðinu áður en
lögregla kom þangað. Umhverf-
isráðuneyti, Umhverfisstofnun og
Náttúrufræðistofnun Íslands hafði
verið tilkynnt um atburðinn og
starfsmenn Náttúrustofu Norður-
lands vestra voru einnig kallaðir til,
auk fjögurra skyttna.
Hvítabjörninn sást fyrst við veg-
inn þar sem afleggjarinn út á Skaga í
Laxárdal tengist Þverárfjallsvegi við
Miðmundarfjall (1. mynd). Þegar
styggð kom að honum gekk hann
upp á Miðmundarfjall við Melagil
og lagðist þar niður. Veður þennan
dag var skaplegt en þokubakkar
voru til fjalla. Þekking á eðli og
hegðun hvítabjarna var ekki til stað-
ar og olli það því töluverðri óvissu
að vettvangur var ekki vel tryggður
fyrir aðkomu fólks. Það varð til þess
að fimm manna hópur, þar á meðal
tvær skyttur, gekk upp að dýrinu til
að fylgjast betur með ferðum þess.
Hvítabirnir eru stærstu þurr-
lendisrándýr jarðar og geta verið
stórhættulegir, sér í lagi ef þeir eru
hungraðir og þeim ógnað. Þeir eru
einnig mjög forvitnir að eðlisfari og
þegar dýrið varð vart við manna-
ferðir fór það að skoða betur hvað
þarna var á ferðinni. Það nálgaðist
hópinn nokkuð hratt; hann hörf-
aði undan niður hlíðar fjallsins og
voru einungis um 20 metrar á milli
dýrsins og hluta hópsins á tímabili
(2. mynd). Þegar dýrið varð vart við
fólk og umferðina á Þverárfjallsvegi
1. mynd. Kort af Skaga sem sýnir staðsetningar hvítabjarnanna. Gervitunglamynd Land-
mælinga Íslands (www.lmi.is).