Náttúrufræðingurinn - 2009, Síða 69

69
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Víðtækari mælingar þarf til þess að
fyllri mynd fáist af hitafari vatnsins
í heild sinni gefur það m.a. færi á
að kortleggja staðbundna strauma
úti á dýpinu.
Fyrstu haustlægðirnar, með sín-
um hvassa suðaustanvindi, ná á
skömmum tíma að afmá allan hita-
mun og Þingvallavatn er furðufljótt
að verða jafnblandað allt til botns
um leið og vindurinn fer að blása að
ráði.2 Öldugangur leiðir til skjótrar
lóðréttrar blöndunar niður á visst
dýpi. Geta öldunnar til blöndunar
fer bæði eftir því hve hvasst er og
hvað vindur nær að blása um langan
veg eftir vatninu. Aðdrag öldunnar
verður hvað mest í suðaustanátt, frá
útfallinu við Steingrímsstöð þvert
yfir vatnið í átt að Heiðarbæ og
Skálabrekku. Í stormi getur lóðrétt
blöndun vegna öldunnar náð niður
á allt að 15–18 metra dýpi.3
4. mynd sýnir ágætlega hitadreif-
ingu Þingvallavatns eftir árstíðum
og dýpi. Stopular mælingar gefa til
kynna að vatnið sé orðið nokkurn
veginn jafnblandað nánast til botns
fljótlega í október, ef ekki fyrr. Það á
ef til vill ekki við á Sandeyjardjúpi
þar sem vatnið er dýpst, en stök
mæling gerð þar um miðjan vetur
1985, þegar vatnið var lagt, gaf til
kynna því sem næst jafna hitadreif-
ingu alveg niður á botn á 114 metra
dýpi.
Ís á Þingvallavatni
Á árunum frá því fyrir 1960 og fram
yfir 1990 var algengast að Þingvalla-
vatn legði snemma í janúar. Fyrir
kemur að vatnið leggi fyrir vetrar-
sólstöður en það er fátítt. Fyrsta
ísadagsetning sem vitað er um er
13. desember (sjá 1. töflu). Stundum
getur komið fyrir að ísinn komi ekki
á vatnið fyrr en í febrúar, jafnvel
mars, eins og dæmi eru um frá síðari
árum. Eftir að Þingvallavatn hefur
kólnað nægjanlega kemur stöðug
hreyfing í yfirborðslögum og öldu-
gangur í veg fyrir að vatnið leggi. Þá
myndast sums staðar krapagrautur
og smágert ísskæni sem getur verið
að velkjast um í vatninu á meðan
vindur blæs, en geri froststillu í kjöl-
farið leggur Þingvallavatn á stuttum
tíma, stundum á aðeins nokkrum
klukkustundum. Vatnið er talið al-
lagt þegar landfastur ís er á miðju
vatni þvert fyrir bæði sunnan og
norðan Sandeyjar, enda þótt vakir
séu og íslaust með landi við mestu
lindirnar.2
Ísa leysir oftast seint í mars eða í
apríl, en lengst hefur ís verið á vatn-
inu fram í miðjan maí kalda vorið
1979 og litlu skemur fram á vorið
nokkur ár laust fyrir 1990.
Ísalagnir hafa verið skráðar af
þeim feðgum Guðmanni Ólafssyni
og Herði Guðmannssyni nokkuð
reglulega frá 1951 en þó ekki alveg
samfellt framan af. Eins og fyrr er
greint töpuðust upplýsingar um
ísafar í þegar íbúðarhúsið á Skála-
brekku brann árið 2000. Vegna þess
eru upplýsingar um ísafar nokkuð
gloppóttar á árunum 1990–2000, en
dagbókarfærslur starfsmanna Stein-
grímsstöðvar bæta þar nokkuð úr,
4. mynd. Dæmigerður breytileiki hita í Þingvallavatni eftir árstíma og dýpi þegar gert er ráð
fyrir að ís sé á vatninu í um þrjá mánuði. Þórunn Jónsdóttir teiknaði (eftir fyrirmynd úr
grein Hákonar Aðalsteinssonar o.fl.3). – Yearly variations of temperature, from January (left)
to December (right). Drawing: Þórunn Jónsdóttir (based on Hákon Aðalsteinsson et al.3).
5. mynd. Þingvallavatn ísilagt veturinn 2007/08. Horft af Hallinu yfir Vatnsvik 15.
mars 2008 og blasa snæviþaktar Botnsúlurnar við. Vatnið lagði 3. febrúar. Ísinn hélst
óvenjulengi og brotnaði ekki upp fyrr en 21. apríl samkvæmt athugunum Harðar Guð-
mannssonar. – Ice on the northeast part of Lake Þingvallavatn, 15th March 2008.
Ljósm./Photo: Einar Sveinbjörnsson.