Náttúrufræðingurinn - 2009, Blaðsíða 48

Náttúrufræðingurinn
48
bæði vængi og fætur við köfun.15
Hér á eftir verður sagt frá æðar-
öndum, ástandi stofna þeirra og
þáttum sem taldir eru hafa áhrif á
stofnstærðir þeirra.
Vistfræði margra stofna æðaranda
er lítt þekkt vegna þess að þeir
byggja afskekktar slóðir.3,17,18 Til
dæmis vantar upplýsingar bæði um
viðkomu og vistfræði utan varptíma,
eða 8–10 mánuði af árinu.3,17 Allar
fjórar tegundir æðaranda verpa á
norrænum slóðum og skarast út-
breiðsla þeirra nokkuð.19 Æðarfugl
er útbreiddastur og hefur suðlæg-
ustu útbreiðsluna. Hann verpur í
Norðvestur-Evrópu frá Íslandi suð-
ur til Frakklands og austur um til
Spitzbergen, Frans-Jósefslands og
Novaja Zemlja. Einnig er hann í
Austur-Síberíu, í Alaska, meðfram
norður- og austurströndum Kanada
og meðfram ströndum Grænlands
(2. mynd a). Enginn hinna verpur
í tempraða beltinu: æðarkóngur (S.
spectabilis) verpur allt í kringum
Íshafið (2. mynd b), gleraugnaæður
(S. fischeri) er bundin við Alaska og
Norðaustur-Síberíu (2. mynd c) og
blikönd (Polysticta stelleri) verpur
í Síberíu og Alaska20 (2. mynd d).
Ólíkt íslenska æðarfuglinum hefur
mörgum stofna æðaranda hnign-
að.17,21,22 Allar tegundirnar fjórar
eru á sérstakri verndaráætlun fyrir
æðarendur á vegum vinnuhóps um
lífríkisvernd á norðurslóðum.2,10
Æðarfugl
Æðarfugl er ein stærsta öndin á
norðurhveli jarðar17 og eina æðar-
öndin sem verpur á Íslandi (1. og 3.
mynd). Æðarfugl hefur verið nýttur
vegna eggja, kjöts og dúns a.m.k.
frá miðöldum.23,24,25 Æðarfugl er
breytilegur í útliti milli landsvæða
og er því skipt í 6–7 undirtegundir.
Slíkt er óvenjulegt meðal anda, t.d.
er öðrum æðaröndum ekki skipt
upp í undirtegndir. Undirtegundir
æðarfugls eru greindar á stærð
og lögun fiðurjaðars við nefrót, lit
nefs og mynstri og litum búninga.17
Íslenskir æðarfuglar eru ýmist
flokkaðir sem S.m. borealis, S.m.
mollissima eða jafnvel sem sérstök
undirtegund, S.m. islandica,17 en
fyrirliggjandi upplýsingar nægja
ekki til að skera úr um þetta með
afgerandi hætti.
Á Íslandi er stofninn talinn vera
850 þúsund fuglar að vetrinum og
eru engar vísbendingar um fækk-
un þó að fjöldi fugla í einstökum
æðarvörpum breytist milli ára.26,27
Hins vegar hefur æðarfugli fækkað
undanfarna áratugi bæði austan
hafs og vestan.17 Í Evrópu hefur
æðarfugli fækkað í Vaðlahafinu (haf-
svæðið meðfram ströndum Hol-
lands, Þýskalands og Danmerkur)
og í Eystrasalti og hefur m.a. ofveiði
á vetrarstöðvunum í Danmörku
verið kennt um.10,28,29,30 Æðarfugli
3. mynd. Æðarfugl, Somateria mollissima, bliki. – Common Eider male. Ljósm./Photo: Daníel Bergmann.