Náttúrufræðingurinn - 2009, Blaðsíða 76

Náttúrufræðingurinn
76
Framtíðarveðurfar
og íslausir vetur á
Þingvallavatni
Verði spár um hlýnun loftslags um
0,15 til 0,2°C á áratug hér á landi til
næstu aldamóta, eins og getið er um
í skýrslu vísindanefndar um lofts-
lagsbreytingar,14 má ætla að íslaus-
um árum Þingvallavatns fjölgi. Mest
munar um breytingar hitafars seint
að haustinu og snemma vetrar, þ.e.
hvort vatnið niður á mesta dýpi nái
að kólna nægjanlega í skammdeg-
inu á meðan áhrif sólar á upphitun
yfirborðslaganna eru hverfandi. Í
niðurstöðum loftslagsnefndar Sam-
einuðu þjóðanna (IPCC) er bent á
að meiri hlýnun að vetrarlagi en að
sumri til sé einkennandi fyrir norð-
lægar slóðir, m.a. vegna minni hafíss
og snjóhulu á landi.14 Ekki er algilt
að hækkandi meðalhiti á landinu
verði endilega til þess að draga úr
líkum á ísmyndun á Þingvallavatni
né heldur að sá tími styttist sem
vatnið er lagt hverju sinni. Veðurfar
í Þingvallasveit og ofantil í Grafn-
ingi er frábrugðið veðri víðast um
suðvestanvert landið. Froststillur
eru algengar að vetrinum, jafnvel
þó að milt sé við sjávarsíðuna. Segja
má að tíðni norðanáttar og háþrýst-
ings yfir landinu í kjölfarið sé ekki
síðri orsakaþáttur fyrir ísalögn en
sjálfur meðalhitinn. Hafa ber þó í
huga að a.m.k. hluti skýringarinnar
á hærri meðalhita gæti mögulega
verið minnkandi tíðni norðanáttar
og færri dagar með háþrýstingi hér
við land að vetrinum. Niðurstöður
margra rannsókna benda til þess
að brautir lægða geti færst norður
á bóginn á 21. öldinni.14 Gangur
lægða nærri Íslandi verður fyrir
vikið tíðari og þess vegna vinda-
samara hér – sem aftur hamlar því
að Þingvallavatn leggi um miðjan
veturinn. Rannsóknum ber þó ekki
saman um það hvort lægðir verði
tíðari hér við land samfara hlýn-
andi loftslagi eða ekki.
Summary
Winter ice on lake Þingvallavatn
– favorable climate indicator
Lake Þingvallavatn forms an ice cover
later in the season than most other lakes
in Iceland, usually not until mid-winter
(January or February). In early winter
the lake cools slowly, due to its large
volume (2,873 km3) and the influx of
warm (3.5°C) spring water at a rate of 91
Þakkir
Samantekt um ísafar og varmahag Þingvallavatns var styrkt af Orkurann-
sóknasjóði Landsvirkjunar. Hörður Guðmannsson frá Skálabrekku hefur af
mikilli eljusemi fylgst með ísnum á vatninu og skráð dagsetningar á ísakom-
um og ísabrotum. Þá lögðu Árni B. Stefánsson og Gunnhildur Stefánsdóttir
sumarhúsaeigendur við Þingvallavatn til gagnlegar upplýsingar um ísinn
úr gesta- og dagbókum sínum.
Heim ild ir
Hermann Sveinbjörnsson 1989. Vadd’ út í. Sigurjón Rist vatnamælinga-1.
maður: æviminningar. Reykjavík, Skjaldborg. 247 bls.
Sigurjón Rist & Guðmann Ólafsson 1986. Ísar Þingvallavatns. Náttúru-2.
fræðingurinn 56 (4). Bls. 239–258.
Hákon Aðalsteinsson, Pétur M. Jónasson & Sigurjón Rist 1992. Physical 3.
characteristics of Thingvallavatn, Iceland. Oikos 64. 121–135.
Árni Snorrason 2002. Vatnafar á vatnsviði Þingvallavatns. Þingvallavatn, 4.
undraheimur í mótun. Mál og menning. Bls. 110–119.
Bjarki Þór Kjartansson 2002. Lagnaðarís á íslenskum vötnum. Könnun á 5.
möguleikum ísspárlíkans. BS-ritgerð, Háskóli Íslands, raunvísindadeild,
jarð- og landfræðiskor. 43 bls.
Snorri Páll Kjaran & Sigurður Lárus Hólm 2000. Þingvallavatn, 6.
rennslislíkan unnið fyrir Landsvirkjun og Orkuveitu Reykjavíkur.
Verkfræðistofan Vatnaskil 2000.
Veðráttan, mánaðaryfirlit gefið út á Veðurstofu Íslands.7.
Budyko, M.I. 1974. Climate and Life. International Geophysics Series 18. 8.
Academic Press.
Jón Ólafsson 1991. Undirstöður lífríkis í Mývatni. Náttúra Mývatns, 9.
rit Hins íslenska náttúrufræðifélags. Bls. 141–165.
Arya, S.P. 2001. Introduction to Micrometeorology. International Geo-10.
physics Series, Vol. 79. Academic Press.
Hsu, S.A. 1998. A Relationship between Bowen Ratio and Sea-Air 11.
Temperature Difference under Unstable Conditions at Sea. Journal of
Physical Oceanography 28. 2222–2226.
Wacker, U. 2005. A case study on a polar cold air outbreak over Fram 12.
Strait using a mesoscale weather prediction model. Boundary-Layer
Meteorology 117. 301–336.
Smith, S.D. 1980. Wind stress and heat flux over the ocean in gale force 13.
winds. Journal of Physical Oceanography 10. 709–726.
Halldór Björnsson, Árný E. Sveinbjörnsdóttir, Anna K. Daníelsdóttir, 14.
Árni Snorrason, Bjarni D. Sigurðsson, Einar Sveinbjörnsson, Gísli
Viggósson, Jóhann Sigurjónsson, Snorri Baldursson, Sólveig Þorvalds-
dóttir & Trausti Jónsson 2008. Hnattrænar loftslagsbreytingar og áhrif
þeirra á Íslandi – Skýrsla vísindanefndar um loftslagsbreytingar.
Umhverfisráðuneytið. 122 bls.
Trausti Jónsson 1993. Veður á Íslandi í 100 ár. Ísafold. 237 bls.15.
Um höfundinn
Einar Sveinbjörnsson (f. 1965) lauk cand.scient.-prófi í
veðurfræði og skyldum greinum frá Oslóarháskóla 1991.
Hann starfaði við veðurþjónustu Veðurstofu Íslands til
ársins 1999, var aðstoðarmaður ráðherra í umhverfis-
ráðuneytinu 1999–2003 og aftur 2006–2007 en vann á
sérþjónustudeild Veðurstofunnar þar á milli. Frá árinu
2007 hefur Einar rekið þjónustu- og ráðgjafarfyrirtækið
Veðurvaktin ehf. á sviði veðurspáa, greininga og rann-
sókna.
Póst- og netfang höfundar/Author’s address
Einar Sveinbjörnsson
Eikarási 8
IS-210 Garðabæ
vedurvaktin@vedurvaktin.is
m3/s through crevasses and wells. One
of the effects of climate warming in
Iceland over the last 10–15 years is re-
duced levels of ice cover. In the winters
of 2002/3 and 2005/6, no ice cover
formed due to the warm climate; this
had not happened since the 1920’s.
Information on the dates of ice forma-
tion and break-up is updated from the
previous version of Sigurjón Rist and
Guðmann Ólafsson from 1986.
In this article the energy balance of
Lake Þingvallavatn and the weather
variables that affect the cooling of the
lake during autumn and winter are ex-
amined. Dry and cold northerly winds
blowing over the surface cool the lake
through latent and sensible heat losses.
Using available data on wind speed and
temperature, from a measurement sta-
tion just north of the lake, calculation of
heat fluxes has been made, showing that
they can exceed 600 W/m2 in northerly
winds during autumn.
If predictions about global warming,
indicating a 0.15–0.20°C warming per
decade, are correct, we can expect many
years without ice forming on the lake.
The late autumn/early winter tempera-
tures have the greatest influence, deter-
mining whether the deep waters cool
enough during the darkest part of the year.