Náttúrufræðingurinn - 2010, Side 7

7
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Sögu Náttúruminjasafns Íslands má rekja aftur til ársins 1889 er það var stofnað. Það var
síðan rekið af Hinu íslenska nátt-
úrufræðifélagi allt til ársins 1947. Þá
var það afhent íslenska ríkinu til
eignar og hefur safnið verið á veg-
um þess æ síðan. Þó svo að liðin séu
120 ár – og safnið hafi fengið til liðs
við sig einn öflugasta málsvara
menntunar í landinu, ríkið – hefur
enn ekki tekist að koma því þannig
fyrir að almenningur í landinu þekki
vel til sögu þess, að staða safnsins sé
vel kynnt í samtímanum eða að
segja megi að framtíðarsýn safnsins
sé þekkt og henni deilt meðal
almennings. Í reynd er staðan
kannski ekkert ósvipuð því og var
þegar greinar í blöðum eins og Fjall-
konunni og Þjóðólfi birtust um og
upp úr 1890 og fjölluðu um málið. Í
Fjallkonunni segir t.d. í júlí 1889:
„Hugmyndin um [Náttúruminjasafn
Íslands] kom upp meðal Íslendinga
í Kaupmannahöfn 1887, enn hingað
til hefir orðið lítið úr framkvæmd
þess. Um sama leyti flutti Fjallk.
eggjunargrein um þetta mál […]
enn önnur ísl. blöð sintu því ekki.
Seinna um sumarið ritaði Þorv.
Thoroddsen rækilega grein í Fjallk.
um sama efni. Síðan hefir því ekki
verið hreyft opinberlega fyrr enn
nú.“ (Fjallkonan 15. júlí 1889.)
Og í Þjóðólfi í júlí 1889 skrifar
Stefán Stefánsson frá Möðruvöll-
um að:
„Hvarvetna í hinum menntaða
heimi fer það fje sívaxandi, sem
varið er náttúruvísindunum til efl-
ingar. Hver siðuð þjóð kappkostar
af fremsta megni, að rannsaka nátt-
úru síns eigin lands […] Við söfnin
uppalast ágætir vísindamenn er
gjöra vísindunum og yfir höfuð
ættjörðu sinni stórmikið gagn […]
En vjer, aumingja Íslendingar, eig-
um ekkert náttúrugripasafn er telj-
andi sje, vjer erum á eptir í því eins
og öðru.“ (Þjóðólfur 9. júlí 1889.)
Eitt af því sem vekur eftirtekt við
lestur á þessum gömlu skrifum eru
þær væntingar sem menn tengja
slíkri stofnun. Mikið er til að mynda
gert úr því að nauðsyn sé á náttúru-
minjasafni til þess að auka fræðilega
þekkingu Íslendinga sjálfra á eigin
náttúru og lífsskilyrðum. Beinast
þær væntingar að þeim sem stunda
nám í skólum landsins en einnig að
þeim sem vinna við greinar eins og
landbúnað og sjómennsku. Á einum
stað stendur prentað um 1890:
„Náttúrufræðileg þekking og ná-
kvæm þekking á náttúru landsins
gjörir oss færari um að þola hina
óblíðu veðrátta [sic]. Þekking á
jarðveginum og eðli þeirra jurta,
sem vaxa á landinu einkum hinna
ræktuðu jurta er nauðsynleg fyrir
jarðyrkjumanninn, þekking á eðli
fiskanna og dýralífinu kringum
strendur landsins er nauðsynleg
fyrir þann, sem stundar fiskveiðar.
Hafi þeir þessa þekkingu, sem hér
er um að ræða, verða þeir færari
um að reka atvinnu sína og geta átt
vísan meiri hag af henni en hinir,
sem vantar þessa þekkingu. Og af
þessu leiðir, aptur, að þeir geta
betur þolað harðindin þegar þau
dynja yfir.“ (Norðurljósið „Íslenzkt
náttúrufræðifélag“ 1887, bls. 38.)
Væntingarnar til safnsins eru
einnig af þjóðernislegum toga, en
fjölmargir sem stinga niður penna
um þessi mál fjalla um þann áhuga
sem útlendingar hafi sýnt söfnun
náttúruminja hér á landi. Eitt af
því sem þeir hafa gert er að fara
með þessa hluti úr landi. En um
aldamótin 1900 er komin fram krafa
um að nú séu breyttir tímar, þar sem
nú liggi fyrir
„… hverri þjóð […] að gera hreint
fyrir sínum dyrum, bæði að því er
snertir náttúrufræði og annað, og
ættu því Íslendingar að styrkja
fyrirtæki þetta […] eftir föngum;
þá kæmist á safn af íslenzkum
náttúrugripum á Íslandi, sem
Íslendingar sjálfir hefðu allan veg
og vanda af.“ (Náttúrufræðikensla
(safn og félag)“ 1887, bls. 66.)
Árið 1949 birtist hugleiðing eftir
Kristján Eldjárn þjóðminjavörð í
Samvinnunni undir heitinu „Þjóð-
minjasafnið: Hugleiðingar um for-
tíð þess og framtíð“. Um fortíð
safnsins hafði hann það að segja
að hún hafi verið ein hrakningasaga
og bætti síðan við:
„Vér Íslendingar höfuð [sic] orðið
allra þjóða síðastir til að stofna
söfn og koma á þau viðunandi
lagi. Ástæður þessa eru augljósar
og auðskildar. Það stafar af
almennu ófremdarástandi þjóð-
arinnar og einkum þeirri ánauð,
er vér bjuggum við sem hjálenda
erlendrar þjóðar, er svipti oss ver-
aldlegum og menningarlegum
verðmætum“ (bls. 10).
Sigurjón Baldur Hafsteinsson
Eggjun
– Af samtíð og framtíð Náttúruminjasafns Íslands
Náttúrufræðingurinn 80 (1–2), bls. 7–10, 2010
80 1-2#loka.indd 7 7/19/10 9:50:28 AM