Náttúrufræðingurinn - 2010, Síða 8

Náttúrufræðingurinn
8
Það er athyglisvert að lesa þessi
orð sextíu árum síðar í ljósi þeirra
hremminga sem Íslendingar hafa
glímt við frá hausti 2008. En þessi orð
eru einnig forvitnileg með tilliti til
þess hver staða Náttúruminjasafns
Íslands er í samtímanum, en hún
endurspeglast meðal annars í því
að safnið á sér ekkert sýningarpláss
sjálft og safnkostur þess hefur verið
á hrakhólum. Árið 2006 birtist til
að mynda grein í Fréttablaðinu undir
yfirskriftinni „Þjóðararfur á vergangi“
(Svavar Hávarðsson 21. desember
2006, bls. 28) þar sem sannkölluð
hrakfallasaga safnsins er rakin:
– Húsnæðismál safnsins hafa verið
í ólestri
– Geymsluaðstaða fyrir safngripi
hefur verið í ólestri
– Sýningaraðstaða safnsins hefur
verið í ólestri
– Málefni safnsins hafa verið til
umfjöllunar í a.m.k. 18 nefndum með
takmörkuðum árangri
Því miður, held ég, geta Íslending-
ar ekki gripið til sömu skýringa og
Kristján gerir um erfiðar aðstæður
Þjóðminjasafnsins á sínum tíma, þar
sem hann skellir skuldinni á Dani.
Ég held að við verðum að skrifa að-
stæður Náttúruminjasafns Íslands á
okkur, þar sem við höfum sjálf búið
til það ástand sem safnið býr við og
um leið gert okkur veraldlega og
menningarlega fátækari.a
Samtíðin og framtíðin
Yfirskrift þessa málþings, „Hvernig
safn viljum við?“, er sprottin af þeim
aðstæðum sem safnið hefur hingað
til búið við, en á engan hátt má skilja
hana sem svo að safnið sé ekki til,
þó svo að það vanti utan um starf-
semi sína heppilegt húsnæði eða
aðra þætti til að geta rækt lagalegar
skyldur sínar. Þegar öllu er á botn-
inn hvolft þá hlýtur safn að vera eitt-
hvað annað og meira en sú skel sem
hýsir starfsemina. Náttúruminjasafn
Íslands er nú þegar til í margræð-
um skilningi, t.d. sem hugmynd
er við deilum á þessu málþingi,
sem lagalega bindandi stofnun með
margþætt hlutverk, m.a. sem eitt af
þremur höfuðsöfnum landsins, og
ekki síst sem vinnustaður fólks sem
sinnir þrískiptu hlutverki á sviði
náttúrufræða: að varðveita, rann-
saka og miðlab „náttúru Íslands,
náttúrusögu landsins, nýtingu nátt-
úruauðlinda og náttúruvernd, […]
samspil manns og náttúru og […]
náttúru landsins í alþjóðlegu sam-
hengi“ eins og segir í lögunum um
markmið og hlutverk safnsins (lög
nr. 35, 27. mars 2007). Það getur hins
vegar verið erfitt að sinna þessum
hlutverkum við þær aðstæður sem
safnið hefur búið við og ég gat um
hér að framan. Til að mynda hlýtur
að vera afskaplega erfitt að varðveita,
rannsaka og miðla þegar ekki er til
staðar húsnæði, mannskapur eða
fjármunir. Einhverjum kann að finn-
ast þessi atriði veigamest í því að
svara spurningunni um það hvernig
safn við viljum, þ.e. að nú sé kominn
tími til að finna safninu heppilegan
samastað, ráða starfsfólk og byrja
„að sinna hlutverkum sínum“. Ég get
alveg tekið undir þær óskir en ég vil
sjá miklu víðtækari skuldbindingu
og tel reyndar að Náttúruminjasafni
Íslands beri að túlka skilgreind hlut-
verk sín samkvæmt lögum vítt.
En hvers konar safn vil ég? Ég vil
sjá Náttúruminjasafn Íslands sem
gerir sér ríkulegan mat úr þeim
erfiðu aðstæðum sem safnið hefur
verið í undanfarna áratugi. Það má
gera á margvíslegan hátt, svo sem
með því að líta í eigin barm, skoða
eigin sögu og greina væntingar og
viðbrögð þeirra sem að safninu hafa
staðið. Hverjar hafa þessar vænting-
ar verið? Af hverju þessar væntingar
en ekki einhverjar aðrar? Hvaða
hagsmunum tengjast þær? Hvernig
hefur tekist til í varðveislumálum og
hvað getum við lært um safnið sjálft
og umhverfi þess (eins og t.d. stjórn-
sýsluna)? Eiga svörin við þessum
spurningum erindi til annarra safna
úti í heimi?
Ég vil sjá Náttúruminjasafn Ís-
lands sem tekur frumkvæði í því
að opna augu gesta sinna fyrir gildi
rannsókna á því hvernig söfnun
náttúruminja hefur farið fram hér á
a Því má bæta við að það er vel þess virði að velta því fyrir sér hver eða hverjir séu ábyrgir fyrir því að svona er komið fyrir safninu. En það er efni í annan fyrirlestur. b Sjá útlistun Stephens Weil á þessu þrískipta hlutverki í grein hans „Rethinking the Museum: An Emerging New Paradigm“ (1990). Í bók hans Rethinking
the Museum and Other Meditations. Washington: Smithsonian Books. Í þessari grein gerir Weil því skóna að fimm hlutverkum safna – sem sett voru fram af
Joseph Veach Noble árið 1970 og eru söfnun (to collect), varðveisla (to conserve), rannsókn (to study), túlkun (to interpret) og sýning (to exhibit) – hafi í raun
verið fækkað niður í þrjú. Weil byggir þetta á því að vart er hægt að greina í sundur þætti eins og söfnun og varðveislu eða túlkun og sýningar. Því renna
þessir þættir saman og verða tveir, en ekki fjórir eins og Noble hélt fram á sínum tíma.
Hvaða skoðun hefur Náttúruminjasafn Íslands á þeirri þróun sem átt hefur sér stað síðustu
ára á borð við Eldfjallagarð, þar sem verið er að endurskilgreina náttúrulegt landslag og
gera það að "náttúrulegu safni"?
80 1-2#loka.indd 8 7/19/10 9:50:29 AM