Náttúrufræðingurinn - 2010, Blaðsíða 33

33
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
Sólrún Þ. Þórarinsdóttir, Karl Skírnisson og Ólafur K. Nielsen
Náttúrufræðingurinn 80 (1–2), bls. 33–40, 2010
Ritrýnd grein
Árstíðabreytingar á
iðrasníkjudýrum rjúpu
Rjúpa (Lagopus muta) er hænsnfugl sem lifir víða um norðurhvel jarðar. Á
Íslandi finnst deilitegundin L. m. islandorum. Upprunalega kemur rjúpan
til Íslands frá Norður-Ameríku um Grænland og er talið að hér hafi hún
lifað allt síðasta skeið ísaldar hið minnsta. Enn þann dag í dag koma rjúpur
frá Grænlandi til Íslands. Undanfarin ár hafa höfundar stundað rannsóknir
á sníkjudýrum rjúpu. Fyrsta markmið rannsóknanna var að lýsa sníkju-
dýrafánu íslensku rjúpunnar og því verki er að mestu lokið. Sextán teg-
undir sníkjudýra hafa verið staðfestar og að minnsta kosti sex þeirra voru
áður óþekktar í vísindaheiminum. Annað markmið var að rannsaka árs-
tíðabreytingar á smiti af völdum sníkjudýra í meltingarvegi, þ.e. tegunda
sem losa dreifingarstig sín (egg eða þolhjúpa) út í umhverfið með skít. Slík
rannsókn var gerð og niðurstöður hennar eru hér til umfjöllunar.
Inngangur
Sníkjulífi er árangursríkt lífsform
sem hefur þróast sjálfstætt innan
allra fylkinga dýra. Hjá fuglum hafa
allar helstu fylkingar sníkjudýra
verið staðfestar; sum sníkjudýr geta
haft áhrif á afkomu hýslanna.1,2
Rannsóknir á sníkjudýrum rjúpna
(Lagopus spp.) hófust í byrjun nýlið-
innar aldar. Englendingar voru fyrst-
ir á vettvang og beindu þeir sjón-
um sínum að lyngrjúpu (L. lagopus
scoticus), undirtegund dalrjúpunnar
á Bretlandseyjum.3,4 Norðmenn
fylgdu í kjölfarið, en þeir rann-
sökuðu jöfnum höndum dalrjúpu
og fjallrjúpu (L. muta).5,6,7,8 Síðar
bættust við sníkjudýrafræðingar
frá öðrum löndum Evrópu,9,10,11
Norður Ameríku,12,13,14,15 Japan16,17,18
og Íslandi.5,6,19,20,21
Flestar athuganir á sníkjudýr-
um rjúpna hafa verið byggðar á
sýnatöku úr dauðum fuglum.11,22,23
Tilgangurinn hefur oft verið að lýsa
sníkjudýrafánunni eða bera saman
sníkjudýrabyrði milli ára,24,25,26 en
aðrir hafa rannsakað tengsl heil-
brigðis og sníkjudýra.26,27
Einföld leið til að rannsaka árstíða-
sveiflur sníkjudýra í meltingarvegi
er að leita í saur að dreifingarstig-
um þeirra (þolhjúpum einfrumunga,
eggjum orma) og meta magn. Að-
ferðin er sérlega hentug þegar stað-
fugl eins og rjúpa á í hlut, en þá er 1. mynd. Rjúpa, ársgamall kvenfugl, Suðvesturland vor 2010. Ljósm./Photo: Daníel Bergmann.
80 1-2#loka.indd 33 7/19/10 9:51:50 AM