Náttúrufræðingurinn - 2010, Side 25

105
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
dvelja lengi á landinu, en 51% þeirra
sem dvelja lengur en 15 nætur á land-
inu heimsótti Landmannalaugar.22
Hér er því verðmætur markhópur
á ferðinni.
Í umræðum um hálendi Íslands
skýtur hugtakið „ósnortin víðerni“
oft upp kollinum, en hins vegar
hefur hugtakið ekki einhlíta merk-
ingu. Oft er átt við landsvæði þar
sem engin ummerki eru um mann-
anna verk.21 Fá svæði, ef nokkur,
á jörðinni uppfylla þessi skilyrði.
Stærstur hluti hálendis Íslands hefur
verið beittur allt frá landnámi og
getur það því ekki talist „ósnortin
víðerni“ samkvæmt þessari skil-
greiningu. Önnur nálgun er út frá
hinni lagalegu skilgreiningu, en hér
á landi eru „ósnortin víðerni“ skil-
greind á eftirfarandi hátt.
Landsvæði sem er a.m.k. 25 km2 að
stærð eða þannig að hægt sé að njóta
þar einveru og náttúrunnar án trufl-
unar af mannvirkjum eða umferð
vélknúinna farartækja á jörðu, er í
a.m.k. 5 km fjarlægð frá mannvirkjum
og öðrum tæknilegum ummerkjum, svo
sem raflínum, orkuverum, miðlunar-
lónum og þjóðvegum, og þar sem ekki
gætir beinna ummerkja mannsins og
náttúran fær að þróast án álags af
mannlegum umsvifum (Lög um nátt-
úruvernd nr. 44/1999).
Enn ein nálgunin er að líta á
ósnortin víðerni sem huglægt mat
hvers og eins, rétt eins og önn-
ur huglæg fyrirbrigði á borð við
fegurð eða kyrrð. Í því tilliti eru
„ósnortin víðerni“ öll þau svæði
sem fólk skynjar sem slík.21 Rann-
sókn meðal ferðamanna á hálendi
Íslands (Landmannalaugar, Lóns-
öræfi, Langisjór, Hveravellir, Kerl-
ingarfjöll) sýnir að langflestir upp-
lifa þar ósnortin víðerni.18
Þótt ekki sé til nein heildstæð
stefna um ferðamennsku og útivist
á hálendi Íslands má finna í Ferða-
málaáætlun 2006–2015 23 nokkur
helstu markmið, m.a.: „Náttúra
Íslands, menning þjóðarinnar og
fagmennska verði ráðandi þættir í
þróun íslenskra ferðamála.“ „Áfram
verði unnið að uppbyggingu ímyndar
Íslands og hún varin með því að
leggja áherslu á eftirfarandi þætti í
kynningarstarfi ferðaþjónustunnar:
a. einstaka og fjölbreytta náttúru,
b. umhverfisvernd …“. Í áætluninni
kemur skýrt fram að náttúra Íslands
er auðlegð og áhersla er lögð á
skipulag og verndun hennar.
Svæðaskipting
Árekstrar geta komið upp milli
ólíkra hópa útivistariðkenda, t.d.
milli þeirra sem eru á vélknúnum
farartækjum sem notuð eru til
afþreyingar (bátar, vélsleðar, vélhjól
og bifreiðar) og fólks á göngu eða
á hestbaki. Til að forðast árekstra
og sjá til þess að óskum mismunandi
markhópa sé sem best fullnægt
hefur víða erlendis verið notuð
svæðaskipting (e. zoning approaches)
þegar útivistarsvæði og þjóðgarðar
eru skipulögð.24,25,26 Þá er reynt að
verða sem mest við óskum hvers
markhóps og leyfa starfsemi og
athafnir sem fara vel saman á sama
svæði, en ekki starfsemi og athafnir
sem rekast á við óskir þessara hópa.
Á sama tíma er reynt að sjá til
þess að svæðið henti vel til þeirra
athafna sem höfða til markhóps-
ins eða markhópanna á svæðinu.
Einnig eru bæði framkvæmdir og
athafnir á svæðinu háðar skipu-
lagi, t.d. lagning slóða og vega og
umferð vélknúinna farartækja, m.a.
útsýnisflug yfir svæðið.
Árekstrar um notkun lands
verða ekki síður milli mismunandi
atvinnugreina, t.d. ferðaþjónustu
og orkuiðnaðar, þótt sums staðar
geti þessar greinar vissulega lifað
saman í sátt og samlyndi eins
og dæmi eru um hér á landi. Sá
markhópur sem nú leggur leið
sína á hálendi Íslands sækist hins
vegar eftir ósnortinni náttúru og
hugnast ekki mannvirki eins og
virkjanir, lón og raflínur.17,18 Á há-
lendinu má því gera ráð fyrir að
ferðamennska og iðnvæðing fari
að öllu jöfnu ekki vel saman. Þar
þarf því að meta virði landsins fyrir
þjóðarhag miðað við að land sé
notað á mismunandi hátt. Ákvarð-
anir um notkun lands eru teknar af
samfélaginu í heild og koma fram í
skipulagi landsins. Rammaáætlun
er hluti af slíku ferli.
Á árunum 1992–1999 vann Sam-
vinnunefnd um miðhálendi Íslands27
að svæðisskipulagi á miðhálendinu.
Þar er sett fram sú stefna að á há-
lendinu skuli framkvæmdir almennt
vera í lágmarki og náttúra svæðisins
varðveitt. Í skipulaginu eru annars
vegar skilgreind svæði fyrir orku-
framleiðslu og hins vegar ferðaþjón-
ustu með mismikilli þjónustu og
innviðum. Einnig kemur fram sú
stefna að hótel og öll betri þjónusta
skuli rísa í jaðri hálendisins.
Aðferðir við að meta virði
ferðamannasvæða
Ýmsar leiðir hafa verið farnar við
að meta virði ferðamannastaða og
hvernig það virði breytist, enda
snertir viðfangsefnið ólík fræðasvið
þar sem mismunandi nálgunum
er beitt, allt eftir hefð fræðasviðs-
ins. Aðstæður á hverjum áfangastað,
hvort sem um er að ræða land,
landshluta eða minni einingu, eru
auk þess svo margvíslegar og stað-
bundnar að í raun þarf að sérsníða
aðferð að hverju tilviki.
Algengt er að nálgast viðfangs-
efnið út frá eftirspurn ferðamanna,
þ.e. með viðhorfskönnunum meðal
ferðamanna þar sem spurt er hvað
ferðamönnum finnst athyglisverð-
ast á hverjum stað28,29 eða hvað
þeir eru tilbúnir til að borga fyrir
að heimsækja staðinn.30 Landslags-
rannsóknum hefur einnig verið beitt
og byggjast þær ýmist á viðhorfum
ferðamanna eða sérfræðinga, eða
hvorra tveggja.31,32,33
Virði ferðamannastaða hefur
einnig verið metið út frá framboði
og er þá algengt að beitt sé kerfis-
greiningu (e. system approach) þar
sem grunnþættir áfangastaðarins
eru skilgreindir og flokkaðir til að
skilja eiginleika og þar með eðli
áfangastaðarins (kerfisins).34–40 Ekki
er til neitt almennt samræmt og al-
þjóðlega viðurkennt flokkunarkerfi
fyrir ferðamannastaði, en hér eru
nefnd nokkur þeirra og helstu breyt-
urnar í þeim. Crouch og Ritchie41
skilgreindu sex þætti sem þeir töldu
80 3-4#Loka_061210.indd 105 12/6/10 7:22:11 AM