Són - 01.01.2015, Side 45

ljóðAHljóð 43
saman hvert af öðru hvaða hljóð hæfðu aðstæðum best. Einkum kemur
það fram í lýsingum á vopnaviðskiptum og ferðum á sjó og landi, ekki
síst svaðilförum. Sömu sögu er að segja af fornskáldunum og drótt-
kvæðum þeirra; augljóst er að mörg þeirra létu hljóminn taka undir með
gný orrustunnar og siglingum um úfin höf. Líklegt er að hér höfum
við Íslendingar nokkra sérstöðu. Öldum saman voru rímur og lausavísur
fluttar munnlega, eða kveðnar, svo að gera má ráð fyrir að hér á landi hafi
hugmynd um gildi hljóða þróast fyrr en víðast annars staðar.
Augu og eyru erlendra fræðimanna hafa þó sérstaklega beinst að
róman tíska skeiðinu í bókmenntum og listum og ber þar margt til.
Ofanverð átjánda öld og langt fram eftir þeirri nítjándu er tími upp-
reisnar, ekki síst í hinu andlega lífi. Í þeirri uppreisn kröfðust listirnar
frelsis, þar með ljóðlistin, og varð vel ágengt. Segja má að ljóðið hafi
komist úr ánauð, fengið svigrúm til að standa á eigin fótum, frjálst undan
oki þjónustunnar við menn, stofnanir, málefni og aðrar listgreinar, eins
og til dæmis tónlistina, eitt og engum háð nema listinni.
„Stíllinn er maðurinn sjálfur,“ er fræg setning, jafnvel klisja, höfð
eftir Georges-Louis Leclerc de Buffon árið 1753 þegar klassisisminn var
í andarslitrunum en ný fagurfræði að fæðast og þar með ný gerð bók-
mennta. Það sem de Buffon átti við er að það eru ekki lærdómar skáld-
anna eða frumleiki sem skiptir sköpum, heldur hæfileikinn til að skapa
hugsun sinni persónulegan og áhrifamikinn, jafvel sláandi búning.
Ljóðið varð nú eins og aðrar bókmenntir og listgreinar að frjálsri
listgrein sem nærðist á þeim frelsisanda sem yfir vötnunum sveif. Smám
saman eftir því sem á leið öðluðust skáldin sjálfstæða tilveru sem andans
menn og fengu mjög aukið hlutverk í samfélögunum, laus undan oki
gamalla reglna og strangra fyrirmynda fortíðarinnar, laus við fólk sem
skipaði þeim fyrir verkum.
Með því að ljóðlistin varð sjálfstæð með sitt sérstaka eðli breyttist öll
fagurfræðin og þroskaðist sem slík. Skáldin taka nú til dæmis „[at] male
for øret,“ eins og Hans Brix segir (1911:61). Sven Møller Kristensen lýsir
þessari þróun svo:
Til forskel fra den klassiske intellektualisme begynder man nu at
opdyrke en stil der taler til følelselsesliv og indbildningskraft, en
suggestiv stil. Sanseindtryk og emotioner skal suggereres ved sprogets
kunst, ved malende og affektbetonende ord, og man sigter mod det
mål at få tilhører og læser til at opleve så intenst som muligt det
samme som digteren har set og følt.
(Kristensen 1962:48–49)