Són - 01.01.2015, Blaðsíða 60

58 Þórður HelgAson
Ulla Albeck tekur undir orð Andersens og segir: „Ved Analyse af
Klangenes sjælelige Indhold løber man let den Risiko at overeksponere,
idet den individuelle Fornemmelse overfor samme Klangfænomen kan
være overmaade forskellig …“ (Albeck 1973:141). Kjeld Gall Jørgensen er
þetta einnig hugleikið er hann veltir því fyrir sér hvort hljóð hafi merk-
ingu í sjálfum sér í bókmenntaverkum, en telur að vandi þess sem fjallar
um verk höfunda liggi í því að ákveða hvort um tilviljanir sé að ræða, er
einstök hljóð eru könnuð, eða um markvissa, meðvitaða viðleitni höfunda
(Jørgensen 1996:22). Nøjgaard afneitar ekki áhrifum hljóðanna: „Der
findes dog tilfælde, hvor det er vanskeligt at benægte tilstedeværelsen af
en vis lydsymbolik, men i så fald må man næsten kræve, at teksten selv
lægger op til en sådan fortolkning, som ellers let bliver helt arbitrær“ og
bendir á að slík „ordmusik“ hafi ekki í sér fólgna nokkra merkingu, en
taki hins vegar þátt í að skapa „vis „stemning““ (Nøjgaard 1993:76).
Öll varnaðarorðin eru góðra gjalda verð. Það er hins vegar hægt að
slá því föstu að hljóðin og virkni þeirra hafa mjög mikla þýðingu fyrir
mörg skáld og lesendur einnig. Kittang og Aarseth segja að stundum sé
það svo áberandi „at man kan snakke om rene lydmalerier …“ (Kittang
og Aarseth 1968:122 ). Haft er eftir Dylan Thomas er hann lýsti því hvað
kveikti í honum sem skáldi að hann hafi frá barnæsku skynjað orðin „as
the notes of bells, the sounds of musical instruments, the noises of wind,
sea, and rain, the rattle of milkcarts, the clopping of hooves on cobbles,
the fingering of branches on the window pane, might be to someone,
deaf from birth, who has miraculously found his hearing“ (sjá Kennedy
1986:122).
Þegar kemur að því að meta gildi hljóða fyrir merkingu eða hug-
hrif er margs að gæta. Rímatkvæði skipta þar verulegu máli, enda fá
hljóðin þar meiri áherslu en önnur hljóð ljóðsins. Það þarf einngi að
huga að áherslum, hvort hljóðin eru í áhersluatkvæðum, hákveðum eða
lágkveðum. Máli skiptir einnig að ljóðstafir geta skipt máli, einkum er
þeir taka undir með öðrum hljóðum.
Ljóst er að eiginlegum rannsóknum á þessu efni hefur enn sem
komið er hvorki verið sinnt mikið hér á landi né erlendis, enda ef til
vill ekki hægt um vik. Því verður hér að miklu leyti stuðst við eigin til-
finningu auk þess sem vitnað verður til þeirra sem um efnið hafa fjallað
sem raunar standa í sömu sporum og greinarhöfundur; meta stíláhrif
hljóða meira og minna eftir því hvernig þau orka á skynjun hverju sinni í
tengslum við merkingu. Sameiginleg reynsla verður því oft á tíðum látin
skera úr um niðurstöðu.