Són - 01.01.2015, Page 178

176 mikAel mAles
voru þýddar á íslensku á tólftu öld. Hinn helgi Benedikt signir þar glas
með eiturdrykk, sem springur þá í sundur. Í Eglu er það Bárður sem
signir hornið með eiturdrykknum, en hinn heiðni Egill sker rúnir á
hornið, sem springur þá í sundur. Sama orðasamband – sprakk í sundr –
er notað í báðum textum. Hér sjáum við hinn lærða höfund, sem hefur
lesið Samræður Gregoríusar, að verki bæði í lausamálinu og í vísunni.
Þetta er andlegur maður, en líka mjög hrífinn af rúnum og heiðni.
Gæti þessi höfundur og falsari verið Snorri Sturluson, eins og oft er
haldið fram? Ég held það ekki. Ekkert bendir til að Snorri myndi falsa
vísur. Oft sjáum við Snorra teygja sig langt til að túlka vísur á þann hátt
sem hentar honum best, en það væri ekki nauðsynlegt ef hann gæti allt
eins falsað hverjar þær vísur sem hann þyrfti.5 Ef til vill væri þess fremur
að vænta að hann væri stórtækari við að fyrna, þar sem Snorri er hið
eina skáld sem við vitum hafi skilið kerfi uppbótarhendinga, sem hvarf
í byrjun elleftu aldar.6 En svona er náttúrlega ekki hægt að vita með
vissu. Samt sem áður, ef við viljum líta á Snorra sem höfund Eglu, þá
verðum við líka að kalla hann falsara, sem fátt bendir til að hann hafi
verið og fáir myndu vilja kalla hann. Og ef við viljum ekki sitja uppi með
falsarann Snorra, þá verðum við að finna annan höfund. En hver gæti sá
verið? Hann hlýtur að hafa verið vel kunnugur um sveitir Borgarfjarðar
og haft mikinn áhuga á Agli, skáldskap og rúnum. Elsta handritsbrotið
af Eglu – ϑ (theta)-brotið – er frá u.þ.b. 1250 eða nokkru seinna, og það
er líklega ekki frumritið, þótt það sé mjög nálægt því.7 Sagan hlýtur þess
vegna að vera samin eigi síðar en u.þ.b. 1240–50.
Ólafur Þórðarson fæddist um 1212, ólst upp í Hvammi og bjó á Borg
árið 1236, fór svo til Noregs og var þar með Snorra til 1239. Þar á eftir
var hann í Danmörku og átti eftir að státa sig af því að hafa fjallað um
rúnir með Valdimari Danakonungi. Um það má lesa í Þriðju málfræði-
ritgerðinni. Hann virðist hafa komið aftur út til Íslands 1241 eða 1242,
eftir víg Snorra. Hann staðfestist í Stafholti – óvíst hvenær, en hann
býr þar 1252 – stofnaði þar einhvers konar skóla og bjó þar til dauðadags
1259.8 Í málfræðiritgerð sinni skrifar hann ekki bara um rúnaspjall sitt og
5 Besta dæmið er kannski þegar Snorri þykist finna tilvísun til syndaflóðsins í
Vafþrúðnismálum 35, sem nefnir alls ekkert af því tagi (Holtsmark 1946:53–54, Snorri
Sturluson 2005:11).
6 Snorri notar svona kerfi í Fleins hætti og Braga hætti í Háttatali, í bálkinum um forn-
skálda hætti (Snorri Sturluson 1999:24–26).
7 Kjeldsen og Chesnutt 2005. ϑ-skrifarinn notar næstum bara um heldur en of, en það
virðist höfundurinn ekki hafa gert (Louis-Jensen 2013).
8 Um Ólaf, sjá til dæmis Björn M. Ólsen 1884:xxxii–xxxvii. Um Ólaf á Stafaholti og
skóla hans er skrifað í Þorgils sögu skarða (Sturlunga saga II 2010:587, 697).