Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2012, Síða 28

28
geta t.d. nýst við bókmenntagreiningu, en þær geta líka ýtt undir vanga-
veltur um hvort textagreining, án sérstakrar umhugsunar um hvað gerir
bókmenntir að bókmenntum, hafi verið of fyrirferðarmikil í bókmennta-
fræði almennt og hvort ályktunarhæfni mannsins og rökhugsun sé e.t.v.
hampað um of á kostnað geðshræringa og tilfinninga sem „hryggjarstykk-
isins“ í skynsemi heilbrigðs hugar.
Umfjöllun um kenndir hefur markað hugræn skáldskaparfræði í æ rík-
ara mæli síðustu ár. Sérstaklega skal nefnd bók Michaels Burke, Literary
Reading, Cognition and Emotion. Burke lítur á bókmenntalestur sem ferli,
og líkir huga lesenda við útsæ, kvikan og síbreytilegan. Hann leggur upp
með að afhjúpa „leyndardóma“ einkaathafnarinnar lestrar og minnisins
sem gerir hana kleifa en leitast einnig við að greina retórískar kjöraðstæður
við bókmenntalestur, jafnt þætti texta og samhengis – hvar er lesið – sem
vitsmuna.62 Burke dregur upp líkan til að gera grein fyrir hvernig minni,
vitsmunastarf (e. cognition) og geðshræring leika með þessum þáttum og
skapa „tilfinningu af lestri.“63 Loks fjallar hann um sterkar geðshræringar
sem bókmenntir vekja með lesendum og telur þær þróunarsögulega aðferð
til að lifa af.
Kenning Lakoffs og félaga ásamt blöndunarkenningunni hleyptu nýju
lífi í skrif um metafórur. Margt bættist þá við hefðbundnar rannsóknir.
Æ fleiri litu svo á að metafórur mörkuðu allt vitsmunastarf og einkenndu
hversdagsmál jafnt sem bókmenntir. Margir hættu að gera greinarmun á
metafóru og viðlíkingu og töldu metafóruna að auki nátengda metónymíu
– þannig að gamalgrónar andstæður gufuðu upp eða breyttu a.m.k um svip.
Í ofanálag má líta svo á að róttækar metafórukenningar samtímans séu mót-
vægi við hugmyndir um frásögnina sem grunnform mannlegrar hugsunar.
Metafórurannsóknir í hugrænum skáldskaparfræðum beinast m.a. að
því að kanna hvaða hugtakslíkingar einkenni tiltekin skáldverk og hver sýn
tiltekinna höfunda sé á heiminn; hvaða hlutverki mynd- eða hugtakslík-
ingar gegni í tilteknum bókmenntagreinum; hvað einkenni samskynjunar-
metafórur (e. synaesthetic metaphors) í skáldskap eða hvernig líkingar tengist
fyrirbærum eins og allegóríu og tákni.64 Menn eru þá meðal annars að velta
62 Michael Burke, Literary Reading, Cognition and Emotion: An Exploration of the Oceanic
Mind, New York: Routledge, 2011, bls. 1–2.
63 Sama heimild, bls. 55.
64 Um metafórur í verkum einstakra höfunda, sjá t.d. Margaret H. Freeman, „Ljóð-
list og víðfeðmi myndhvarfa: drög að hugrænni bókmenntakenningu,“ þýð. María
Bjarkadóttir, Ritið 2/2006, bls. 189–227 og Yanna P. Popova, „‘The fool sees with
BERGljót Soffía KRiStjánSdóttiR