Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2012, Side 67

67
Sif Ríkharðsdóttir
Hugræn fræði, tilfinningar og miðaldir
Oss birtist í fornum sögum furðuveröld merk,
hetjur með frægðarljóma og þeirra afreksverk,
um gleði og veislur miklar harma, sorgir og tár
riddarar sverðum bregða og sögurnar segja því frá1
Árið 1939 gaf Norbert Elias út ritið Über den Prozeß der Zivilisation (Um
ferli siðmenningar) þar sem hann lýsti því hvernig menningin væri í stöðugri
þróun frá frumstæðri menningu forfeðra okkar til siðmenningar nútímans.2
Þessi barnsleiki fornmenningar fól ekki síst í sér ákveðið tilfinningalegt
hamsleysi sem leiddi meðal annars af sér ofbeldi og óhóf. Elias leit svo á
að miðaldamaðurinn hefði yfir að búa óþroskuðu tilfinningalífi þar sem
litlar hömlur voru á hegðun og að þróun mannkyns fælist ekki síst í því að
nútímamaðurinn hefði tileinkað sér sjálfstjórn og aga á tilfinningalífi sem
hefði leitt af sér aukna siðmenntun. Ef um er að ræða ákveðna einföldun
1 Das Nibelungenlied, ritstj. Karl Bartsch, Wiesbaden: F. A. Brockhaus, 1972, 1. þáttur,
1. erindi, bls. 3. Á miðháþýsku segir:
Uns ist in alten mæren wunders vil geseit
von helden lobebæren, von grôzer arebeit,
von fröuden, hôchgezîten, von weinen und von klagen,
von küener recken strîten muget ir nu wunder hæren sagen.
Þýðingar úr miðháþýsku eru unnar af greinarhöfundi í samvinnu við Ríkharð
Kristjánsson. Allar aðrar þýðingar í greininni eru eftir greinarhöfund. Útgáfa
Bartsch er byggð á handriti B (St. Gallen handritinu), einu af þremur elstu hand-
ritum textans sem jafnframt mynda þrjár gerðir kviðunnar. Tekið skal fram hér að
fyrsta erindið er hins vegar ekki að finna í B.
2 Norbert Elias, Über den Prozeß der Zivilisation, 2. b., Basel: Verlag Haus zum Falken,
1939. Fyrsta bindi ritsins var gefið út á ensku árið 1969; The Civilizing Process, 1.
b., Oxford: Blackwell, 1969. Verkið hafði ekki umtalsverð áhrif þegar það kom
fyrst út, en endurútgáfa þess árið 1968 og þýðingar þess yfir á ensku og frönsku
skömmu seinna höfðu gífurleg áhrif og mótuðu hugmyndir þeirra kynslóða sem á
eftir komu um miðaldir og menningu miðaldamanna.
Ritið 3/2012, bls. 67–89