Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2012, Qupperneq 116

116
Í ritgerðinni Idea of a New Anatomy of the Brain frá 1811 gerði Charles
Bell fyrstur manna skýran greinarmun á skyn- og hreyfitaugum sem tengj-
ast mænu. Auk þess fjallaði hann um það hvernig skynfærin bregðast við
áreiti og hvernig viðbrögð hvers skynfæris eru sérstök: „Við skynjum
margvíslega lit ljós þegar þrýst er á augað ... höfuðhögg getur leitt til þess
að það glymji í eyrum og leiftri fyrir augum þótt hvorki sé hljóð né ljós til
staðar.“32 Hér er varpað fram þeirri hugmynd að skynfærin veki alltaf sams
konar boð, óháð því hvernig þau eru áreitt; skilningarvitin eru að því leyti
sérhæfð; augun senda alltaf sjónboð til heila, eyrun heyrnarboð.
Hugmyndin um sérstakan taugakraft átti eftir að reynast mikill rann-
sóknahvati í lífeðlisfræði skynjunar þar sem rannsakað var eðli þeirra skyn-
boða sem berast frá ólíkum skynfærum. Rannsóknir á litasjón höfðu til
dæmis sýnt fram á að unnt væri að ná fram öllum litum regnbogans með
því að blanda saman þremur mismunandi ljósgeislum, til dæmis rauð-
um, bláum og grænum. Þessar niðurstöður urðu til þess að Helmholtz
(sem byggði hér á eldri rannsóknum eðlisfræðinganna Thomasar Young
og James Clerk Maxwell) varpaði fram þeirri tilgátu að í sjónu augnanna
væri að finna þrjá ólíka ljósnema sem hver um sig svaraði ljósi af ólíkri
bylgjulengd. Sú hugmynd fékkst löngu síðar staðfest með beinum lífeðl-
islegum mælingum þegar eiginleikar svonefndra keilna voru rannsakaðir.33
Hugmynd Helmholtz leysti reyndar úr flókinni gátu sjónfræða: Hvernig
getur augað samtímis greint lögun og lit flatar? Þar sem aðeins þarf þrjá
nema til að greina litinn er nærtækt að hugsa sér að þessar þrjár gerðir
skynnema séu dreifðar um sjónuna eins og í kippum, þrír og þrír hlið við
hlið. Lögun og stærð flatar er greind með því að sjá hve stóran hluta sjón-
unnar ljós frá honum hylur, litur hans með innbyrðis virkni í litnemunum
þremur.
fyrstu birtu rannsókn Rubins um hita- og kuldanema í húð. Í henni sýndi Rubin
fram á „þverstæðukennda hitatilfinningu“, sem sagt þá að erting hitanema með
áreiti sem er smám saman kælt, getur leitt af sér hitatilfinningu. Það samræmist
vel kenningunni því samkvæmt henni ættu hitanemar að flytja boð um hita, líka
þótt þeir séu ertir með köldu áreiti. Edgar Rubin, „Beobachtungen über Temperat-
urempfindungen“.
32 Hér eftir A Source Book in the History of Psychology, ritstj. Richard J. Herrnstein og
Edwin G. Boring, Cambridge, MA: Harvard University Press, 1965, bls. 25, þýð.
mín.
33 Um litasjón og margvísleg önnur fyrirbæri sjónar má fræðast nánar hjá Aldísi
Unni Guðmundsdóttur og Jörgen L. Pind, Almenn sálfræði: Hugur, heili, hátterni,
Reykjavík: Mál og menning, 2003, bls. 277–341.
JÖRGEN L. PINd