Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2012, Síða 117

117
Helmholtz rannsakaði einnig eðli heyrnar og velti fyrir sér einstöku
næmi eyrna til að greina mismun á tónhæð (e. pitch), hæfni sem öll tón-
list byggir á. Í janúar 1857 skrifaði Helmholtz breska eðlisfræðingnum
William Thomson og viðraði þá hugmynd að „ákveðin heyrnarfruma
greini ætíð tón af einni tiltekinni tónhæð“.34 Í hinu sígilda riti Helmholtz,
Die Lehre von den Tonempfindungen als Physiologische Grundlage für die
Theorie der Musik, var síðan að finna nánari útfærslu á heyrnarkenningu
hans. Hárfrumurnar á grunnhimnu heyrnarkuðungsins eru staðsettar á
„bogum Cortis“ en um 4500 slíkir eru í hvoru eyra. Helmholtz áætlaði
að um 300 þeirra væru næmir á tóna utan tónsviðs tónlistar. Eftir eru þá
um 4200 bogar sem spanna sjö áttundir tónlistar, eða um 600 fyrir hverja
áttund. Þetta taldi hann fullnægjandi til að skýra næmi mannseyrna á tón-
hæðarmun. Í þeim tilvikum þar sem eyrun geta greint fleiri en 600 tón-
hæðarafbrigði innan áttundar taldi Helmholtz að skýra mætti það með
því að sumir tónar verða til að erta hárfrumur á fleiri en einum boga.
Hárfrumurnar verða fyrir ertingu þegar bogarnar taka að hreyfast en sú
hreyfing verður vegna samhljómunar (e. resonance) samkvæmt kenningu
Helmholtz. Vitað var að grunnhimnan er misbreið og misstíf, hinn breiðari
og slakari endi hennar er þá næmur á djúpa tóna, hinn þrengri og stíf-
ari á háa tóna. Helmholtz líkti þessu við strengi í flygli. Heyrnarkenning
Helmholtz fól í sér að greina mætti um 4200 sérstaka taugakrafta tónhæð-
ar.35 Það var djörf hugmynd en eðlileg útfærsla á því sem á undan hafði
gengið í lífeðlisfræðinni.36
Margir sálfræðingar sóttu innblástur í rannsóknir Helmholtz þegar
þeir hófust handa við að gera grein fyrir „innihaldi“ mannshugarins og
34 Stephen Vogel, „Sensation of Tone, Perception of Sound, and Empiricism: Helm-
holtz’s Physiological Acoustics“, Hermann von Helmholtz and the Foundations of
Nineteenth-Century Science, ritstj. david Cahan, Berkeley, CA: University of Calif-
ornia Press, 1994, 267–268.
35 Hermann von Helmholtz, On the Sensations of Tone as a Physiological Basis for the
Theory of Music, New York: dover, 1954 [1877], bls. 147.
36 Þess má geta að skilningur manna á eðli heyrnar hefur breyst nokkuð frá tímum
Helmholtz. Þannig sýndi ungverski heyrnarfræðingurinn George von Békésy fram
á að ástæðu þess að tónar af ólíkri tíðni erta mismunandi hluta grunnhimnunnar í
kuðungnum megi líklega fyrst og fremst rekja til eiginleika farbylgju sem vaknar í
vökva kuðungsins þegar ístaðið ýtir við honum. Samkvæmt þessu skiptir samhljóm-
un minna máli en Helmholtz taldi. Sjá nánar hjá Aldísi Unni Guðmundsdóttur og
Jörgen L. Pind, Almenn sálfræði: Hugur, heili, hátterni, bls. 342–363, og Brian C.
J. Moore, An Introduction to the Psychology of Hearing, 6. útgáfa, London: Emerald,
2012.
„SÁLARFLEYIð MITT SKELFUR“