Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2012, Side 146

146
hafar skuli samþykkja setningar þar sem fastur er útkomusagnfylling, og
tilbrigði í dómum málhafa um beygingarsamræmi lýsingarorða sem standa
með sögnum sem tákna umbreytingu.
Ólík viðhorf formfestumálfræði og hugrænna málvísinda til virkni (e.
productivity) eru líka mikilvæg í þessu samhengi. Formfestumálfræði gerir
skýran greinarmun á kjarnafyrirbærum, sem eru frálag virks kerfis endur-
kvæmra setningafræðilegra reglna, og jaðarfyrirbærum, fastmótuðum
undantekningum frá þessum reglum, sem eru lærðar sérstaklega. Hugræn
málvísindi eru nátengd mynsturmálfræði (e. Construction Grammar) þar
sem þessari grundvallaraðgreiningu er hafnað en öll tjáning í máli talin
felast í samtengingu forms og merkingar, hvort sem um er að ræða ein-
stök orð eða stærri mynstur. Þá er litið svo á að mjög virkar formgerðir,
t.d. setningagerðir með áhrifssögnum, séu almenn mynstur ásamt tilheyr-
andi merkingu (raunar er réttara að tala um merkingar, þar sem regluleg
margræðni mynstra er eðlilegur hluti af kenningunni); óvirkari formgerð-
ir innihalda síðan meira eða minna af fastmótuðu orðalagi sem tengist
mynstrinu.
2. Hamla beinna andlaga og áhrifslausar aftubeygðar sagnir
Hefðbundin formfestugreining á útkomusetningum byggir á tilgátu
Perlmutters (1978) um þolfallslausar sagnir (e. Unaccusative Hypothesis).
Enska sögnin freeze er áhrifslaus í dæmi (2) en áhrifssögn í dæmi (3).
(2) The juice froze.
(3) John froze the juice.
Frumlag áhrifslausu sagnarinnar freeze í (2) er merkingarlega skylt andlagi
áhrifssagnarinnar í (3). Perlmutter heldur því þess vegna fram að frumlag
áhrifslausu sagnarinnar sé leitt af andlagi áhrifssagnarinnar. Slíkar sagnir
eru nefndar þolfallsleysingjar (e. unaccusatives).
(4) John screamed.
(5) John screamed a warning.
Á hinn bóginn er frumlag áhrifslausu sagnarinnar scream í (4) merkingar-
lega skylt frumlagi áhrifssagnarinnar í (5) en ekki andlaginu. Perlmutter
lítur svo á að frumlag áhrifslausu sagnarinnar í slíkum setningum sé raun-
MatthEW WhElPton