Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2012, Síða 150

150
Samt sem áður eru dæmi af því tagi sem hér um ræðir ekki óþekkt í
ensku:
(24) The teacher yelled the class quiet.
Mér er aðeins kunnugt um tvö slík dæmi í íslensku. dæmið í (25) er til-
fært í grein Jóhannesar Gísla Jónssonar og Matthews Whelpton (2009);
hitt dæmið, sem er býsna groddalegt, er sýnt í (26) og er að finna hjá
Whelpton (2010: 111, dæmi 38).1
(25) Barnið skrækti foreldrana meðvitundarlausa.
(26) Geir þoldi ekki lengi við og brundaði rassinn hennar fullan.
Það vekur athygli að þessi dæmi snúast bæði um ákafa kraftverkun (e. force-
dynamic) á milli aðilanna sem hlut eiga að máli. Í formfestumálfræði er að
mestu horft fram hjá kraftverkun og í hugtakamerkingarfræði (e. conceptual
semantics) eru þættir sem tengjast horfi jafnan teknir fram yfir hana. Hins
vegar er kraftverkun afar mikilvæg í hugrænum kenningum (sbr. Croft
2012; Talmy 2000). Útkomumynstrið snýst um breytingu á ástandi af
völdum kraftverkunar. Óergatífar sagnir draga aðeins fram upphaf orsaka-
keðjunnar en lýsingarorð draga einungis fram lokin á orsakakeðjunni; þess
vegna kemur fram þörf fyrir að draga skýrar fram kraftverkunina í breyt-
ingaferlinum. Þessu er unnt að ná fram með því að nota munstur með
forsetningarlið, sem hefur venslamerkingu, eða með því að nota aftur-
beygt andlag sem undirstrikar beina verkun krafts milli orsakaatburðar og
útkomuatburðar.
3. Þolfallsleysingjar og útkomusagnfyllingar
Eins og fram hefur komið eru málhafar líklegri til að samþykkja útkomu-
setningar með forsetningarliðum en sagnfyllingum. Þó kemur á daginn að
það sem hér skiptir máli er ekki formlegi eiginleikinn að vera forsetning,
heldur hugtakalegur munur á því hvernig vensl eru tjáð. Þetta má sann-
reyna með því að skoða hömlur á myndun útkomusetninga með þolfalls-
leysingjum í íslensku. Yfirleitt gengur ekki að hafa útkomulýsingarorð með
1 Þessi dæmi – sem og önnur í greininni – eru ekki samin af höfundi heldur eru sótt
í raunverulega málnotkun.
MatthEW WhElPton