Peningamál - 01.03.2005, Blaðsíða 87

1. Aukinn hagvöxtur – minni
vinnuaflsnotkun
Atvinnuþátttaka á íslenskum vinnumarkaði er enn töluvert sveigjanleg
ef marka má niðurstöður vinnumarkaðskönnunar Hagstofu Íslands.
Eins og sést á mynd 1 jókst atvinnuþátttaka eftir því sem leið á upp-
sveifluna í lok síðasta áratugar, en hefur dregist saman frá árinu 2001
í takt við minni eftirspurn eftir vinnuafli. Sömu sögu er að segja af
heildarvinnustundafjölda.3 Sem fyrr er það fyrst og fremst atvinnu-
þátttaka yngsta aldurshópsins, 16-24 ára, sem breytist í takt við hag-
sveifluna. Í síðustu uppsveiflu jókst atvinnuþátttaka í aldurshópnum
16-24 ára úr 65% árið 1993 í 79% árið 2000 en var komin aftur í
65% árið 2004. Athyglisvert er að atvinnuþátttaka minnkar um 1½
prósentu á árinu 2004, löngu eftir að hagvöxtur hefur tekið kröft-
uglega við sér.4 Þetta er ólíkt því sem var í upphafi síðustu uppsveiflu
en þá tók vinnuaflsnotkun, sérstaklega vinnuaflsnotkun mæld sem
heildarvinnustundafjöldi, mun fyrr við sér.
Heimild: Hagstofa Íslands.
Mynd 1
Atvinnuþátttaka, heildarvinnustundafjöldi
og hagvöxtur
92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04
60
65
70
75
80
85
90
95
%
0
2
4
6
8
-2
-4
-6
%
Atvinnuþátttaka (vinstri ás)
Atvinnuþátttaka 16-24 ára (vinstri ás)
Atvinnuþátttaka karla 25-74 ára (vinstri ás)
Atvinnuþátttaka kvenna 25-74 ára (vinstri ás)
Hagvöxtur (hægri ás)
Heildarvinnumagn, breyting milli ára (hægri ás)
1991
1. og 4.
ársfjórðungur
Þróunin á vinnumarkaði undanfarin misseri hefur komið á óvart. Um langt skeið eftir að hagvöxtur hafði tekið kröft-
uglega við sér dró verulega úr vinnuaflsnotkun. Atvinnuleysi var mikið og jókst jafnvel þegar leið að miðju ári
2004. Gagnstætt því sem ætla mætti fjölgaði lausum störfum á sama tíma og atvinnuleysi jókst. Launaskrið
hefur verið lítið í geirum þar sem skortur er á starfsfólki. Í þessari grein er leitast við að skýra þessar þversagnir.
Leitað er svara við þeirri spurningu hvort breytingar á vinnumarkaði að undanförnu skýrist aðallega af
hagsveiflunni eða þær megi einnig rekja til kerfisbreytinga í íslensku efnahagslífi undanfarinn áratug.
Áður en lengra er haldið er þó rétt að benda á að það er nokkrum vandkvæðum bundið að fjalla um þró-
un á vinnumarkaði undanfarin ár. Í fyrsta lagi var framkvæmd vinnumarkaðskönnunar breytt á árinu 2003.2
Rof varð í könnuninni og ekki hefur enn verið tengt á milli kannana. Þetta hefur m.a. í för með sér að erfitt
er að bera síðustu hagsveiflu saman við þá núverandi. Jafnframt er erfitt að meta hvað gerðist árið 2003, en
þróun atvinnuleysis og framboðs starfa á því ári kom nokkuð á óvart. Í öðru lagi virðist hlutur erlends vinnuafls
hafa aukist töluvert að undanförnu, en það er enn ekki skráð á viðunandi hátt í opinberum hagtölum. Þetta
gerir það að verkum að ekki er alltaf hægt að styðja tilgátur sem varpað er fram í greininni með tölum sem
skyldi.
Rannveig Sigurðardóttir1
Ráðgátur á vinnumarkaði
1. Höfundur er deildarstjóri greiningar- og útgáfudeildar við hagfræðisvið Seðlabanka Ís-
lands. Höfundur vill þakka Arnóri Sighvatssyni, Ásgeiri Daníelssyni, Hannesi Sigurðssyni,
Katrínu Ólafsdóttur, Lilju Mósesdóttur og Þórarni G. Péturssyni fyrir gagnlegar ábendingar.
Þær skoðanir sem hér koma fram eru höfundar og þurfa ekki að endurspegla skoðanir
Seðlabanka Íslands.
2. Fram til ársins 2003 náði könnunin einungis til sinnar hvorrar vikunnar í apríl og nóvember
en frá og með janúar árið 2003 er rannsóknin samfelld, hverju árfjórðungsúrtaki er skipt
jafnt á 13 vikur og niðurstöður birtar ársfjórðungslega. Niðurstöður frá og með janúar árið
2003 eru því ekki fyllilega sambærilegar við fyrri niðurstöður. Tölurnar eru sambærilegri ef
aðeins eru skoðaðar niðurstöður fyrsta og fjórða ársfjórðungs í vinnumarkaðskönnuninni
nýju.
3. Heildarvinnustundafjöldi er skilgreindur sem margfeldi heildarfjölda fólks við vinnu í við-
miðunarviku og meðalfjöldi vinnustunda í sömu viku.
4. Ef þessi sveigjanleiki atvinnuþátttöku væri ekki fyrir hendi má gera ráð fyrir að atvinnuleysi
hefði orðið töluvert meira en 3,1% árið 2004.