Peningamál - 01.03.2005, Blaðsíða 94

RÁÐGÁTUR Á V INNUMARKAÐI
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
5
•
1
94
erlend fyrirtæki hafi komið beint inn á íslenskan markað. Samkeppni
hefur verið töluverð í framleiðslugeiranum og í alþjóðlegum samöngum
en minni á öðrum sviðum. Vegna smæðar markaðarins kemst sam-
keppni oft ekki á nema með beinni samkeppni að utan.25 Niðurstöður
rannsóknar Ásgeirs Jónssonar og Sigurðar Jóhannessonar sýna að sam-
keppni skiptir máli þegar launahækkanir eru annars vegar. Í niðursveifl-
unni á síðasta áratug urðu mun minni launahækkanir í samkeppnis-
greinum en í vernduðum greinum og þar varð jafnframt meiri nafn-
launalækkun, bæði á grunnlaunum og meðaltímakaupi.
Aukin samkeppni gæti því skýrt hversu lítið launaskrið hefur
verið, jafnvel í þeim geirum þar sem umframeftirspurn eftir vinnuafli
hefur verið fyrir hendi að undanförnu. Í þessu sambandi er áhugavert
að skoða sérstaklega bygginga- og verktakageirann. Þar hefur sam-
keppni aukist verulega milli innlendra aðila, en einnig hefur bein
erlend samkeppni komið til við útboð á stórum verkum undanfarið.26
Töluverð umframeftirspurn hefur verið eftir iðnaðarmönnum og sér-
hæfðu fólki til starfa við stóriðjuframkvæmdir og byggingavinnu. Það
sama gerðist í síðustu uppsveiflu. Virðist sem fyrirtæki í þessum geira
flytji í auknum mæli inn vinnuafl vegna tímabundinna hápunkta í stað
þess að yfirbjóða starfsmenn annarra fyrirtækja.
3.2. Aukin samvinna
Bent hefur verið á að aukin samkeppni á vinnumarkaði geti stuðlað að
hagkvæmari niðurstöðu kjarasamninga milli atvinnurekenda og verka-
lýðshreyfingar þar sem báðir aðilar sjái hag í að taka mið af greiðslugetu
fyrirtækisins (Nickell og Layard, 1999). Niðurstaða kjarasamninga á al-
mennum vinnumarkaði að undanförnu bendir til að samkeppni hafi
haft jákvæð áhrif á þessar stofnanir vinnumarkaðarins. Í síðustu kjara-
samningum var t.d. samið um töluvert aukinn sveigjanleika vinnutíma
og vaktaskipulag sem ætti að geta dregið úr launakostnaði, aukið
hagræðingu og stuðlað að aukinni framleiðni nýti fyrirtæki sér hann.
3.3. Auglýst störf
Hvorki breytingar á bótakerfi né samskipti aðila vinnumarkaðar virð-
ast því hafa dregið úr sveigjanleika á vinnumarkaði. Þvert á móti virð-
ist hann hafa aukist. Hvað orsakaði þá hliðrun Beveridge-kúrfunnar
árið 2003?
Störfum á landsbyggðinni fjölgaði árið 2003 töluvert meira en á
höfuðborgarsvæðinu. Hugsanleg skýring er aukinn innflutningur
vinnuafls tengdur stóriðjuframkvæmdunum við Kárahnjúka, en farið
var að auglýsa störf þar um mitt ár 2003. Eins og fram kemur á mynd
11 breytir þróunin á Austurlandi þó litlu um heildarmyndina.27 Fjölg-
25. Sjá t.d. OECD Economic Surveys, Iceland árin 1995, 1997, 1998 og 2005.
26. Aðkoma erlendra verktaka er ekki ný af nálinni. T.d. fékk erlendur verktaki, Technoprom-
export, verkefnið að leggja Búrfellslínu fyrir Landsvirkjun árið 1998.
27. Þar sem ekki var hægt að fá upplýsingar um hversu stór hluti framboðs starfa á Austurlandi
var vegna Kárahnjúka var reynt að hreinsa burt áhrif framkvæmdanna. Í fyrsta lagi var gert
ráð fyrir því að aukið framboð starfa á Austurlandi fylgdi sömu þróun og á landinu öllu
annars vegar og á landsbyggðinni hins vegar. Einnig var skoðað sambandið milli framboðs
starfa og atvinnuleysis með því að sleppa Austurlandi og er það samband sýnt í mynd 11.
Hlutföll af mannafla (%)
Heimild: Vinnumálastofnun.
Mynd 13
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
0,8
0,9
1,0
Laus störf
Atvinnuleysi og laus störf, landsbyggð
Atvinnuleysi
19961997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Hlutföll af mannafla (%)
Heimild: Vinnumálastofnun.
Mynd 12
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4 4,5 5 5,5
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
Laus störf
Atvinnuleysi og laus störf,
höfuðborgarsvæði
Atvinnuleysi
1996
1997
1998
1999
2000
2001
2002
2003
2004
Hlutföll af mannafla (%)
Heimild: Vinnumálastofnun.
Mynd 11
0 0,5 1 1,5 2 2,5 3 3,5 4
0,0
0,1
0,2
0,3
0,4
Laus störf
Atvinnuleysi og laus störf,
landið allt án Austurlands
Atvinnuleysi
1996
1997
1998
1999
2000 2001
2002
2003
2004