Peningamál - 01.03.2005, Blaðsíða 93

RÁÐGÁTUR Á V INNUMARKAÐI
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
5
•
1
93
3. Lítið launaskrið – skortur á fólki
Lítið launaskrið hefur komið á óvart í greinum þar sem umframeftir-
spurn er eða hefur verið við það að myndast. Skapar atvinnuleysi í
öðrum greinum þrýsting á laun, eða á það sér aðrar skýringar?
3.1. Samkeppni á vörumarkaði og vinnumarkaði
Markaðsbrestir á vinnumarkaði hafa lengi verið umfjöllunarefni hag-
fræðinga.22 Til dæmis hefur mismunandi frammistaða hagkerfa Evr-
ópu og Bandaríkjanna undanfarna áratugi m.a. verið skýrð með
vinnumarkaðsbrestum í Evrópu.23 Lengst af var áhersla lögð á að
skoða áhrif mismunandi stofnana vinnumarkaðar á atvinnuleysi og
hagvöxt. Undir lok síðasta áratugar var farið að beina sjónum í aukn-
um mæli að samspili markaðsbresta bæði á vinnu- og vörumörkuðum.
Talið var að breytingar á vörumarkaði væru jafnvel forsenda þess að
unnt væri að vinna bug á markaðsbrestum á vinnumarkaði. Niður-
stöður þessara rannsókna eru ágætlega dregnar saman í eftirfarandi
tilvitnun (Nicoletti o.fl., 2001):
„Kerfisumbætur sem miða að því að draga úr viðskiptahindr-
unum, ríkisforsjá og kostnaði fyrirtækja vegna markaðsaðgangs
geta örvað framleiðslu og atvinnu þar sem eftirspurnarteygni
eykst og í kjölfarið lækkar álagning á vörur og vinnumarkaður
verður ekki eins niðurnjörvaður. Slíkar kerfisumbætur kunna að
hafa eflt atvinnustig um ½ til 2½ prósentur í OECD-löndum
undanfarna tvo áratugi. Ljóst er að aukin samkeppni á vöru-
markaði þrýstir niður launum til skamms tíma, einkum í mjög
vernduðum greinum vinnumarkaðarins þar sem launþegar hafa
hvað mest tækifæri til rentusóknar. Ein ástæða fyrir því hversu
erfiðlega hefur gengið að gera breytingar á vinnumarkaði víða
er einmitt að ákveðnir hópar hafa notið rentu af stöðu sinni og
eru í góðri aðstöðu til að veita viðnám (Blanchard og Giavazzi,
2001). Til langs tíma stuðlar aukin samkeppni þó að því að
bæta raunlaun sökum jákvæðra áhrifa á framleiðni.”24
Undanfarinn áratug hafa átt sér stað grundvallarbreytingar á ís-
ensku efnahagslífi. Samkeppni hefur aukist, dregið hefur úr eignar-
haldi hins opinbera á atvinnufyrirtækjum og íslenskt efnahagslíf, þ.á
m. vinnumarkaðurinn, er opnara fyrir umheiminum. Niðurstaða nýj-
ustu úttektar OECD á Íslandi er einmitt sú að bætt frammistaða hag-
kerfisins frá miðjum síðasta áratug stafi fyrst og fremst af áhrifum
aukinnar samkeppni á vörumarkaði. Spurningin er hvort áhrifa auk-
innar samkeppni hafi orðið vart á launamyndun.
Samkeppni hér á landi hefur aðallega verið í gegnum verðsam-
keppni innfluttrar vöru við innlenda framleiðslu og í gegnum samkeppni
útfluttrar vöru við vörur á erlendum mörkuðum. Lítið hefur verið um að
22. M.a. ýmsar skýrslur frá OECD, ES og IMF.
23. Sjá t.d. kafla VII Recent labour-market performance and structural reforms í OECD
Economic Outlook, No. 67.
24. OECD 2003, bls. 12-13.