Peningamál - 01.03.2005, Blaðsíða 92

RÁÐGÁTUR Á V INNUMARKAÐI
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
5
•
1
92
leysi. Auk upphæðar bóta skiptir máli hversu víðtækur réttur er til
þeirra, hver lengd bótaréttar er og hvernig reglum er framfylgt.
Spurningin er hvort orðið hafi einhverjar þær breytingar tengdar bóta-
kerfinu að undanförnu sem draga úr vilja atvinnulausra til að taka
störfum sem eru í boði.
2.5.2. Lengd bóta og bótaréttur
Tvær breytingar hafa verið gerðar undanfarinn áratug á atvinnuleys-
isbótakerfinu sem skipta máli í þessu samhengi. Árið 1993 var bóta-
réttur útvíkkaður til einyrkja og launafólks utan stéttarfélaga.16 Árið
1997 var bótarétturinn hins vegar styttur í fimm ár, en bótatímabil
hafði áður verið ótakmarkað í raun.17 Stytting bótatímans skýrir varla
aukið langtímaatvinnuleysi. Hún ætti frekar að draga úr því.18 Einnig
er ólíklegt að breyting á bótarétti fyrir tíu árum hafi áhrif nú en gæti
hins vegar hafa haft áhrif á langtímaatvinnuleysi í niðursveiflunni í
upphafi síðasta áratugar.
2.5.3. Upphæð bóta
Örlátt atvinnuleysisbótakerfi getur haft áhrif á það hvort atvinnulausir
ráði sig til starfa strax og þeim býðst starf eða hvort þeir bíða betra til-
boðs eða kjósa jafnvel að vinna ekki um tíma. Eins og fram kemur í
mynd 10 hefur hlutfall atvinnuleysisbóta af lágmarkslaunum lækkað
stöðugt frá árinu 1997.19 Atvinnuleysisbætur hafa ekki haldið í við
hækkun lágmarkslauna eftir að tengslin á milli launa og bóta voru
rofin árið 1998, en samið var um verulega hækkun lágmarkslauna
umfram almenn laun í kjarasamningum árin 1997 og 2000.20,21 Á ár-
unum 1991-1997 var hlutfall bóta að meðaltali 97% af lágmarks-
launum en hefur síðan verið að meðaltali 87%. Hlutfall atvinnuleysis-
bóta af meðaldagvinnulaunum verkafólks lækkaði einnig á sama tíma
en ekki jafn mikið, úr 63% af meðaldagvinnulaunum í 56%. Því verð-
ur að telja ólíklegt að samspil launa og bóta á undanförnum árum
dragi úr vilja atvinnulausra til að ráða sig til starfa umfram það sem
var í síðustu niðursveiflu.
Ekkert bendir heldur til að breyting hafi orðið á framfylgd reglna
að undanförnu. Breytingar á atvinnuleysisbótakerfinu virðast því ekki
skýra misgengi framboðs og eftirspurnar á vinnumarkaði. Eftir stendur
sú spurning hvort breyting hafi orðið á áhrifum verkalýðshreyfingar
að undanförnu sem gætu hafa dregið úr sveigjanleika launa, en leitast
verður við að svara henni í næsta kafla.
16. Réttur til atvinnuleysisbóta hafði áður verið takmarkaður við þá sem voru í stéttarfélögum.
17. Bætur voru greiddar í 52 vikur en féllu svo niður í 16 vikur en þá myndaðist nýr bótaréttur.
Ef bótaþegi hins vegar fór á námskeið eða tók þátt í vinnumarkaðsaðgerð hélt hann
bótum eins lengi og hann var atvinnulaus.
18. OECD telur enn að stytta þurfi bótatímabilið.
19. Munur á bótum og launum á fyrri og seinni hluta tímabilsins er í raun meiri því að fram til
ársins 1996 var einnig greidd sérstök uppbót til þeirra sem höfðu verið atvinnulausir í 87
daga.
20. Miðað var við taxta fiskverkafólks eftir fimm ár í starfi.
21. Sérstök hækkun lægstu launa í kjarasamningunum árið 1997 tók gildi 1. janúar árið 1998.
1. Brot varð í röðinni vegna breytinga á launakönnun
Kjararannsóknarnefndar árið 1997.
Heimildir: Kjararannsóknarnefnd, Vinnumálastofnun, Samtök
atvinnulífsins.
Mynd 10
Atvinnuleysisbætur sem
hlutfall af dagvinnulaunum verkafólks
92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04
0,0
0,2
0,4
0,6
0,8
1,0
1,2
%
Atvinnuleysisbætur sem hlutfall af lágmarkslaunum
Atvinnuleysisbætur sem hlutfall af
meðaldagvinnulaunum verkafólks

1991