Peningamál - 01.05.2009, Blaðsíða 28

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
9
•
2
28
Að lokum kann tímabundin óvissa um útgreiðslu viðbótarlíf-
eyrissparnaðar að hafa valdið því að lífeyrissjóðir hafi fremur fjárfest
í innlánum en öðrum eignum sökum óvissu um útgreiðslur komandi
mánaða. Innlán lífeyrissjóða jukust þannig um rúmlega 68 ma.kr. frá
september fram til loka febrúarmánaðar, að hluta til vegna lokunar
verðbréfa- og fjárfestingasjóða.3
... en lítið um ný útlán
Töluverð aukning innlána ætti að skapa bönkunum góða lausafjár-
stöðu. Þrátt fyrir það hefur lítið verið um ný útlán frá hruni banka kerfis-
ins. Ástæða fyrir litlu framboði lánsfjár virðist því fremur vera óvissa um
stöðu bankanna sjálfra, efnahagsreikninga þeirra og stöðu efnahags-
lífsins í heild fremur en skortur á lausafé.
Þar sem millibankamarkaður hefur verið nánast óvirkur, reiða
bankar sig nú á lántökur í Seðlabankanum til að mæta breytingum
á lausa fjárstöðu sinni. Við hrun bankakerfisins minnkuðu dag- og
veðlán við Seðlabankann verulega. Var það fyrst og fremst vegna falls
stóru viðskiptabankanna og síðar, í kringum áramót, vegna yfirtöku
ríkissjóðs á hluta af skuldum fjármálafyrirtækja við Seðlabankann. Það
sama gerðist þegar Straumur, SPRON og Sparisjóðabankinn hættu
starfsemi. Þar sem lántökur í Seðlabankanum hafa ekki aukist virðist
ljóst að lausafjárskortur sé ekki fyrirstaða nýrra útlána.
Eitthvað var um að greitt hafi verið inn á lán til heimila á meðan
óvissan var mest. Má það m.a. rekja til ótta um að ekki yrði staðið
við yfirlýsingu stjórnvalda um fullar innstæðutryggingar. Einstaklingar
óttuðust að tapa sparifé sínu og ákváðu frekar að greiða upp lán.
Hraðari uppgreiðslu lána má að öllum líkindum einnig rekja til vaxandi
verðbólguvæntinga í kjölfar snarprar lækkunar á gengi krónunnar.
Fjármálaleg skilyrði heimila og fyrirtækja hafa versnað verulega
Þrátt fyrir að stýrivextir hafi farið lækkandi um allan heim hefur alþjóð-
lega fjármálakreppan leitt til versnandi fjármálalegra skilyrða heimila
og fyrirtækja víðast hvar. Lánsloforð hafa verið innkölluð og ákvæðum
lánasamninga breytt til hins verra fyrir skuldara. Aðgengi að lánsfé
hefur snarversnað og vaxtaálag á stýrivexti hækkað.
Sömu þróun má sjá hér á landi. Stýrivextir hafa lækkað en að-
gengi að lánsfé eftir hrun bankakerfisins hefur minnkað verulega.
Veð hafa rýrnað í kjölfar lækkunar húsnæðisverðs og fjárhagslegur
auður tapast. Strax um mitt síðasta ár dró verulega úr útgáfu fyrir-
tækjaskuldabréfa og þá var farið að bera á erfiðleikum bankanna við
fjármögnun.
Eftir hrun bankanna og hlutabréfamarkaðarins og setningu gjald -
eyrisreglna hefur enn hert að. Auk þess sem ,,nýju“ bankarnir hafa
verið tregir til að veita ný lán hefur verið erfitt og jafnvel ómögulegt
fyrir fyrirtæki að leita á verðbréfamarkað eftir fjármagni. Eftirspurn eftir
fyrirtækjaskuldabréfum er lítil sem engin og hlutabréfamarkaðurinn
nánast óvirkur. Beinn aðgangur innlendra fyrirtækja að erlendu lánsfé
er þar að auki torveldur í kjölfar setningar gjaldeyrisreglna. Jafnvel
3. Samkvæmt efnahagsyfirliti lífeyrissjóða.
Ma.kr.
Mynd III-14
Daglán og veðlán Seðlabanka Íslands
Daglegar tölur 1. október 2008 - 22. apríl 2009
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Daglán (v. ás)
Veðlán (h. ás)
Ma.kr.
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
200
220
0
50
100
150
200
250
300
350
400
450
500
550
20092008