Peningamál - 01.05.2009, Blaðsíða 36

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
9
•
2
36
V Fjármál hins opinbera
Stjórn opinberra fjármála verður mjög vandasöm í þeirri efnahags-
niðursveiflu sem fylgir í kjölfar bankahrunsins á haustmánuðum.
Stjórnvöldum er það þröngur stakkur skorinn að í raun er ekki hægt
að tala um að fjármálastefna hins opinbera sé valfrjáls við núverandi
aðstæður. Ekkert svigrúm er til að slaka á fjármálastefnunni til að
draga úr samdrættinum. Þvert á móti verður nauðsynlegt að grípa til
aðgerða til að draga úr þeim mikla hallarekstri sem ella yrði ef ekkert
væri að gert og auka þannig enn frekar á niðursveifluna til skamms
tíma litið. Mjög erfitt yrði að fjármagna óheftan hallarekstur og hann
yki á þær skuldir sem ríkissjóður situr uppi með í kjölfar bankahruns-
ins. Sífellt aukin vaxtabyrði vegna vaxandi skulda myndi leiða til æ
meiri hallarekstrar sem aftur þyrfti að fjármagna með auknu skatt- og
lánsfé þegar fram líða stundir. Það myndi grafa enn frekar undan
lánshæfiseinkunn íslenska ríkisins. Opinber fjármál mega ekki við slíkri
neikvæðri endurgjöf og því er brýnt fyrir langtíma vaxtarmöguleika
að trúverðug aðgerðaáætlun stjórnvalda verði sett fram sem fyrst til
að auka tiltrú á að opinber fjármál hér á landi séu sjálfbær, m.a. til að
lánshæfiseinkunn verði ekki lækkuð enn frekar.
Aðgerða þörf til að tryggja sjálfbærni opinberra fjármála
Ljóst er að skera verður niður spáðum halla á rekstri á árunum 2009-
2012 sem samsvarar í heild um 52% af landsframleiðslu ef óheftur.
Aðgerðaáætlun stjórnvalda verður að leiða til árlegs bata á rekstri um
a.m.k. 7½% af landsframleiðslu þegar allar aðgerðir hafa komið til
framkvæmda árið 2012 til að leiðrétta frumjöfnuð. Mestur verður nið-
urskurðurinn að vera á árunum 2010 og 2011 til að koma í veg fyrir
hraða uppsöfnun skulda. Uppsafnaður halli áranna 2009-2012 næmi
þannig 32% af landsframleiðslu eftir aðgerðir stjórnvalda. Stjórnvöld
hafa hins vegar enn ekki gefið út yfirlýsingar um hversu umfangsmiklar
aðgerðirnar verða eða að hvaða rekstrarþáttum þær beinast helst, en
líklegt þykir að þær þurfi að taka á öllum þáttum rekstrar jafnt á tekju-
og gjaldahlið.
Í janúarhefti Peningamála voru ekki útfærðar þær aðgerðir sem
grípa þyrfti til heldur látið nægja að benda á að aðgerða væri þörf
af hálfu stjórnvalda varðandi fjármálastefnuna ef ekki ætti að tefla í
tvísýnu sjálfbærni opinberra fjármála. Nú eru hins vegar mögulegar
aðgerðir settar inn í grunnspá um afkomu hins opinbera á grundvelli
þeirra almennu yfirlýsinga sem stjórnvöld hafa gefið út. Ekki er tekin
afstaða til þess hvernig best væri að útfæra slíkar aðgerðir enda ekki
á verksviði Seðlabankans að gera slíkt. En þar sem spágerðin þarf að
styðjast við ákveðnar forsendur hefur sú leið verið valin til að allrar
óhlutdrægni sé gætt að láta aðgerðirnar koma annars vegar jafnt niður
á tekju- og gjaldahlið og hins vegar að bera niður í rekstri með sem
jöfnustum hætti. Því er gert ráð fyrir að í aðgerðaáætlun stjórnvalda
hafi skatttekjur verið auknar um 3,75% af landsframleiðslu á ári og
að útgjöld hafi skerst um sama hlutfall af landsframleiðslu á ári að
niðurskurði loknum. Á gjaldahliðinni er gert ráð fyrir niðurskurði í sam-
neyslu, fjárfestingu og tekjutilfærslum en að á tekjuhlið verði beinir
skattar á heimili og fyrir tæki hækkaðir. Ekki er gert ráð fyrir hækkun
Tekjur (v. ás)
Gjöld (v. ás)
Jöfnuður (h. ás)
Frumjöfnuður (h. ás)
Mynd V-1
Fjármál hins opinbera 2000-20111
% af VLF % af VLF
1. Grunnspá Seðlabankans 2009-2011.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
34
36
38
40
42
44
46
48
50
52
-15
-12
-9
-6
-3
0
3
6
9
12
‘11‘10‘09‘08‘07‘06‘05‘04‘03‘02‘01‘00
Tekjur (v. ás)
Gjöld (v. ás)
Jöfnuður (h. ás)
Frumjöfnuður (h. ás)
Mynd V-2
Fjármál ríkissjóðs 2000-20111
% af VLF % af VLF
1. Grunnspá Seðlabankans 2009-2011.
Heimildir: Hagstofa Íslands, Seðlabanki Íslands.
20
22
24
26
28
30
32
34
36
38
40
42
-14
-12
-10
-8
-6
-4
-2
0
2
4
6
8
‘11‘10‘09‘08‘07‘06‘05‘04‘03‘02‘01‘00