Peningamál - 01.05.2009, Blaðsíða 43

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
9
•
2
43
ársins 2008.1 Á fyrsta fjórðungi ársins 2009 hækkuðu laun hins vegar
um 0,9% frá ársfjórðungnum á undan. Nam árshækkunin í mars 5,5%
og hefur ekki verið jafn lítil frá því í lok árs 2004. Það eru aðallega
tvær skýringar á því hvers vegna launavísitalan sýnir ekki meiri lækkun
nafnlauna. Í fyrsta lagi vega kjarasamningsbundnar launahækkanir í
sumum fyrirtækjum og atvinnugreinum upp á móti launalækkunum
í öðrum. Í öðru lagi mælir launavísitalan aðeins breytingar á föstum
launum hjá þeim sem gegna sömu stöðu innan sama fyrirtækis. Hún
sýnir því ekki áhrifin af því að skipt er um starf, innan fyrirtækis eða
milli fyrirtækja, sem í niðursveiflu felur oftast í sér að starfsfólk sættir
sig við lægri laun.
Aðrar leiðir til að draga úr launakostnaði
Atvinnurekendur sem vilja draga úr kostnaði geta gert það á annan
hátt en að lækka föst laun. Hraðvaxandi atvinnuleysi sýnir að víða
hefur starfsfólki verið fækkað. Annað úrræði sem atvinnurekendur
geta gripið til er að biðja starfsfólk um að vinna styttri vinnutíma, en
það er staðfest með tölum vinnumarkaðskönnunar Hagstofunnar fyrir
fyrsta fjórðung ársins 2009. Þessi lausn var auðvelduð með breyting-
um á lögum um atvinnuleysisbætur sem áður er getið þar sem fólki í
hlutastarfi er gert kleift að sækja um atvinnuleysisbætur.
Endurskoðun kjarasamninga frestað
Lækkun launakostnaðar er því líklega meiri en opinberar tölur sýna.
Jafnframt var kaupmáttur launa 9% lægri á fyrsta fjórðungi ársins en
á sama tíma í fyrra. Endurskoðun kjarasamninga aðila vinnumarkaðar-
ins frá 2008, sem hefði átt að fara fram í febrúar, hefur einnig verið
frestað fram í júní. Sama gildir um umsamdar launahækkanir sem áttu
að taka gildi í mars sl.
Seðlabankinn hefur gert ráð fyrir því í fyrri spám að endurskoð-
unarákvæði kjarasamninga yrðu virk og að þau myndu hafa í för með
sér auknar hækkanir á launakostnaði, en þó ekki nægilegar til að við-
halda kaupmætti launa. Í spánni nú er gert ráð fyrir að aðeins lítill hluti
af umsömdum launahækkunum í mars 2009 komi til framkvæmda á
þessu ári og að endurskoðun til að tryggja kaupmátt komi ekki til álita
miðað við versnandi atvinnuhorfur.
Þegar er tekið að draga úr atvinnuþátttöku og er gert ráð fyrir
að sú þróun haldi áfram. Áætlað er að atvinnuþátttaka í ár verði um
tveimur prósentum minni en í fyrra, og í lok spátímabilsins verði hún
um 5 prósentum minni eða um 78%. Það er töluvert lægra þátttöku-
hlutfall en var á samdráttarskeiðinu í byrjun síðasta áratugar. Þrátt fyrir
að gert sé ráð fyrir að svo stór hluti vinnuaflsins yfirgefi vinnumark-
aðinn er áætlað að atvinnuleysi verði það mikið að það muni fyllilega
halda launaskriði í skefjum. Launahækkanir árin 2009 og 2010 verða
því óvenju litlar.
Eins og fjallað er um í kafla IV mun fjármálakreppan leiða til
töluverðs samdráttar í framleiðslugetu þjóðarbúsins. Það gerir það
1. Grunnspá Seðlabankans 2009-2011.
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Mynd VI-7
Launakostnaður á framleidda einingu
1999-20111
Breyting frá fyrra ári (%)
PM 2009/2
PM 2009/1
‘10‘09‘08‘07‘06‘05‘04‘03‘02‘01‘00‘99
0
2
4
6
8
10
12
‘11
1. Þetta er í fyrsta sinn frá því að mælingar hófust í desember 1988 að vísitalan lækkar
vegna lækkunar fastra launa. Fyrri dæmi tengjast dreifingu eingreiðslna yfir árið eða því að
launahækkanir hafi verið teknar til baka með setningu bráðabirgðalaga.