Peningamál - 01.05.2009, Blaðsíða 47

ÞRÓUN OG HORFUR
Í EFNAHAGS- OG PENINGAMÁLUM
P
E
N
I
N
G
A
M
Á
L

2
0
0
9
•
2
47
Rammagrein VII-1
Erlend skuldastaða og
þáttatekjuhallinn
Mynd 1
Hrein staða þjóðarbúsins
Árlegar tölur 1994-2008
% af VLF
1. Eignir og skuldir á gengi í árslok og VLF á verðlagi ársins. 2. M.v.
verðlag VLF og gengisvísitölu (viðskiptavog).
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Opinberar tölur1
Umreiknaðar tölur2
Viðskiptajöfnuður
-240
-200
-160
-120
-80
-40
0
40
‘08‘06‘04‘02‘00‘98‘96‘94
Mörg undangengin ár hefur verið halli á viðskiptum Íslands við
önnur lönd. Þessi halli hefur verið fjármagnaður með erlendum
lánum. Mynd 1 sýnir hreina erlenda stöðu í lok árs sem hlutfall af
landsframleiðslu ársins.1 Samkvæmt opinberum tölum Seðlabanka
Íslands var hrein erlend staða neikvæð um 50% af vergri landsfram-
leiðslu (VLF) fyrir fimmtán árum og hélst hlutfallið svipað alveg fram
í byrjun þessarar aldar enda viðskipti við útlönd nálægt því að vera
í jafnvægi á þeim tíma. Í kjölfar uppsveiflunnar í lok tíunda áratugar
síðustu aldar hefur halli á viðskiptajöfnuði hins vegar smám saman
vaxið og erlendar skuldir því aukist. Hrein erlend staða versnaði
verulega og var komin í -237% af VLF á síðasta ári.
Auk viðskiptahallans sem hefur áhrif á erlendar lántökur og
hagvöxtinn sem hefur áhrif á nefnara hlutfallsins, hefur afstaða
gengis og innlends verðlags áhrif á hlutfallið. Ef gengi krónunnar
er tiltölulega hátt miðað við innlent verðlag (og skuldir í erlendum
gjaldmiðlum því tiltölulega lágar í krónum talið) mælist hlutfall
hreinnar erlendrar stöðu tiltölulega lágt. Þar sem skuldirnar eru
reiknaðar á gengi í árslok en landsframleiðslan á meðalverðlagi
ársins skiptir einnig máli hvernig staðan er í lok ársins miðað við
meðaltalið á árinu. Gengi krónunnar var tiltölulega lágt miðað við
innlent verðlag á árinu 2008 og sérstaklega var gengið í árslok lágt
miðað við meðalverðlag á árinu. Þess vegna var hrein erlend staða
sérstaklega lág í lok ársins 2008 þegar hefðbundin aðferð er notuð
við að mæla þetta hlutfall. Sé hlutfallið á árunum fyrir 2008 end-
urmetið þannig að erlendu skuldirnar eru metnar á gengi í lok ársins
2008 og landsframleiðslan mæld á meðalverðlagi ársins 2008 breyt-
ist myndin verulega.2 T.d. kemur í ljós að rekja má u.þ.b. helming
lækkunar hlutfalls hreinnar erlendrar stöðu úr -105% af VLF árið
2007 í -237% af VLF árið 2008 til lágs gengis krónunnar í lok ársins
miðað við innlent verðlag.
Þróun erlendra eigna og skulda
Mynd 2 sýnir þróun erlendra eigna og skulda íslenskra aðila í hlut-
falli af VLF og mismun þeirra, þ.e. hreina erlenda stöðu þjóðarbús-
ins. Myndin byggist eingöngu á opinberum tölum Seðlabankans og
línan sem sýnir hreina erlenda stöðu er alveg eins og á mynd 1.
Myndin sýnir að hrein erlend skuldastaða hins opinbera
(Seðla bankans, ríkissjóðs og sveitarfélaga en án fyrirtækja í eigu hins
opinbera eins og Landsvirkjunar og Orkuveitunnar) var mjög lág í
lok árs 2007. Fjármálakreppan og hrun stóru innlendu bankanna sl.
haust hafa hins vegar gerbreytt þessari stöðu.
Undanfarið hefur verið unnið að því að endurmeta erlendar
eignir og skuldir íslenskra aðila í ljósi upplýsinga um gjaldþrot fyr-
irtækja. Þessari vinnu er ekki lokið enda hafa stór fyrirtæki orðið
gjaldþrota á undanförnum vikum og ekki víst að þar með sé gjald-
þrotahrinan afstaðin. Enn er ósamið við erlenda aðila um mikilvæga
hluti eins og t.d. innlánsreikninga íslensku bankanna erlendis og ekki
er búið að aflétta frystingu eigna Landsbankans í Bretlandi. Þótt
íslenskir aðilar hafi tapað gífurlegum eignum erlendis hafa útlend-
ingar einnig þurft að afskrifa miklar skuldir íslenskra aðila. Hrein
staða hins opinbera mun versna mikið en óvissara er um hreina
stöðu einkaaðila og þar með þjóðarbúsins í heild.
Mynd 2
Erlendar eignir og skuldir
Árlegar tölur 1994-2008
% af VLF
Heimild: Seðlabanki Íslands.
Hrein erlend staða
Erlendar eignir
Erlendar skuldir
Hrein staða hins opinbera
-400
-200
0
200
400
600
800
1.000
‘08‘06‘04‘02‘00‘98‘96‘94
1. Þ.e. eignir Íslendinga erlendis að frádregnum skuldum og beinni fjárfestingu útlendinga
hér á landi (e. international investment position).
2. Hér er miðað við að allar skuldir við erlenda aðila séu í erlendri mynt. Til skamms tíma
var það bókstaflega rétt en síðustu árin hefur það færst í vöxt að erlend lán séu í íslensk-
um krónum. Í þessum útreikningum var viðskiptavegin gengisvísitala krónunnar notuð
til að mæla gengisbreytingar. Svipuð þróun kemur í ljós sé notast við Bandaríkjadal í stað
gengisvísitölu.